afxazeTis respublikis umaRlesi sabWos mimarTva ruseTis federaciis umaRles sabWos

dRes sul ufro xSirad gvixdeba imis mosmena, rom ruseTs garkveuli pasuxismgebloba akisria im xalxebis bedze, romlebic mis SemadgenlobaSi Sediodnen. es udavod swori Tezisi gansakuTrebiT aqtualuria afxazeTTan mimarTebaSi: 1917 wlisaTvis, anu samefo xelisuflebis damxobis dros, afxazeTi ukve 107 wlis manZilze imyofeboda ruseTis politikur da kulturul sazRvrebSi, sadac is saqarTvelosgan damoukideblad, imperator aleqsandre I-is sagangebo sigeliT Sevida, Tavdapirvelad (1864w.-mde) rogorc avtonomiuri samTavro, Semdeg ki rogorc soxumis ganyofileba da olqi ruseTis pirdapiri mmarTvelobiT.

sisxlismRvrelma kavkasiurma omma, romelSic mravali aTasi rusi da kavkasieli daiRupa, kidev erTi sastiki Sedegi moitana _  mTielTa erTi nawilis iZulebiTi gadasaxleba TurqeTSi. maSin, XIXs.-is 40-70-ian wlebSi sakuTari istoriuli samSoblos sazRvrebs miRma aRmoCnda afxazTa udidesi umravlesobac.  dacarielebul miwebze asi wlis manZilze aTobiT aTasi sxva erebis warmomadgenlebi, pirvel rigSi, qarTvelebi,  dasaxldnen.

1917 wlis revoluciis Semdeg, gadaitana ra qarTuli okupaciis periodi (1918-1920 w.w.), afxazeTma 1921 wlis martSi moipova damoukidebeli respublikis statusi, romelic dakarga 1931 w., roca stalinisa da berias iniciativiT gadaiqca  “avtonomiur respublikad” unitaruli saqarTvelos ssr farglebSi, romlis mTavrobac mTeli momdevno wlebis ganmavlobaSi axorcielebda afxazebisa da mxaris mosaxleobis sxva araqarTveli xalxebis (rusebi, somxebi, berZnebi, estonelebi, germanelebi, ebraelebi da a.S) asimilaciisa da daTrgunvis programas.

sabWoTa kavSiris daSlam iuridiuli azri gamoacala yvela xelSekrulebasa da konstitucias, romlebiTac qveyana cxovrobda, da saqarTvelos SesaZlebloba misca sityvierad mibruneboda 1921 wlis menSevikur konstitucias, saqmiT ki sinamdvileSi qveyana gadaaqcia  xrwnad miniimperiad, romlis aralegitimuri mTavrobac e. SevardnaZis xelmZRvanelobiT mTavari miznis _ saqarTvelos teritoriaze monoeTnikuri qarTuli saxelmwifos Camoyalibebis ganxorcielebas Seudga.

Sedegad Seiqmna situacia, rodesac afxazebisaTvis Znelia gare SeiaraRebuli agresiisagan damoukideblad daicvan sakuTari saxelmwifoebrioba, romelic 12 aswleulze mets iTvlis, da Tavisi respublikis  mravalerovnuli mosaxleoba. amasTan, saqarTvelos xelmZRvanelobis iniciativiT bolo xanebSi afxazeTis teritoriaze iqmneboda ukanono SeiaraRebuli formirebebi da samxedro bazebi, Semodioda  iaraRi da sabrZolo masala, ewyoboda diversiuli aqtebi, iyo  xelisuflebis paraleluri struqturebis Camoyalibebis mcdelobebi, gaiSala afxazeTis  parlamentisa da mTavrobis damxobisken mimarTuli propagandistuli kampania, mimdinareobda intensiuri mzadeba Cvens respublikaSi saxelmwifo sabWos ama Tu im struqturis  Sesaqmnelad. yvelaferi metyvelebda imaze, rom saqarTvelos liderebi apirebdnen bolos da bolos Zalismieri meTodebiT gadaeWraT “afxazeTis sakiTxi”.

es SiSi, romelic Cven araerTgzis gamovxateT, gamarTlda:  respublikis winaaRmdeg ganxorcielda SeiaraRebuli agresia saxelmwifo sabWosadmi daqvemdebarebuli saomari formirebebis mier, romlebic ulmoblad anadgurebdnen samxreT oseTis xalxs.  es aqcia srulad Seesabameba SevardnaZis mier ramdenime dRis win gakeTebul gancxadebas imis Taobaze, rom is rkinis xeliT daamyarebs wesrigs mdinare fsoudan (soWis maxloblad) yazbegamde. agresorebi qvemexebidan da msxvilkalibriani tyviamfrqvevebidan pirdapiri damiznebiT xvretdnen afxazeTis dedaqalaqis damcvelebs. miwiszeda nawilebis qmedebebs icaven samxedro vertmfrenebi, romlebic cxrilaven afxazeTis  umaRlesi sabWos Senobas, mSvidobian mosaxleobas.  da yovelive es xdeba im pirobebSi, rodesac afxazeTis parlamenti xangrZlivi drois manZilze iswrafvis imisken, rom daamyaros saqarTvelosTan iseTive urTierTobebi, rogoric ruseTma daamyara Tavis yofil avtonomiebTan.  ufro metic, 14 agvistosTvis dagegmili iyo  afxazeTis respublikis umaRlesi sabWos sesia, romlis dRis wesrigSic iyo  or respublikas Soris urTierTobebis  Sesaxeb xelSekrulebis proeqtis ganxilvis sakiTxi, magram swored saxelmwifo sabWos SeiaraRebulma agresiam SeuSala xeli sesiis Catarebas.

vxelmZRvanelobT ra afxazeTis mravalerovani mosaxleobis interesebiT, viswrafviT ra Sewydes sisxliani sasaklao, romelsac ukve aTobiT adamiani Seewira, magram romlis msxverplic aucileblad gaxdeba yvela erovnebis asobiT da aTasobiT udanaSaulo adamiani; vacnobierebT ra, rom am situaciaSi mxolod mesame mxares _ ruseTs, romelmac amJamad ikisra ssrk samrTalmemkvidris  valdebuleba, xolo 180 wlis win aRuTqva afxazeTs Tavsi “mfarveloba da dacva” _ SeuZlia ixsnas afxazeTis xalxi gandevnis, ganadgurebisa da damonebisagan; gvsurs ra gamoviyenoT Tundac umciresi Sansi am xalxis sakeTildReod, dabejiTebiT gTxovT SeudgeT Semdegi mosazrebebis ganxilvas:

1. ruseTis mier saqarTvelos, rogorc unitaruli saxelmwifos, aRiarebas yofili saqarTvelos ssr stalinur-beriaseul farglebSi  afxazebis da sxva erovnebis maTi Tanamemamuleebis ybadaRebuli “separatizmis” obieqturi, istoriul-geografiuli  da ekonomikur-politikuri mizezebis gauTvaliswineblad, mohyva axali danaSaulebebi adamianurobis winaaRmdeg, iseTive, rogoric Cadenili iyo samxreT oseTSi. aucilebelia gacnobiereba, rom afxazeTi saqarTvelo ar aris.

2. qarTul-afxazur urTierTobebSi Zaladobis praqtikuli gamoyeneba akargvinebs ruseTs moralur uflebas, ganze ganudges saqarTvelosa da afxazeTs Soris xelSekrulebiT process, avaldebulebs mas, rogorc samarTalmemkvidres ruseTis imperiisa da ssr kavSirisa, romelTa nawilsac afxazeTi warmoadgenda, gamovides afxazeTis suverenitetisa da misi mosaxleobis usafrTxoebis garantorad. 

3. ruseTis mxridan uari im rolze, romelic mas gansazRvruli aqvs ara mxolod didi saxelmwifos statusiT, aramed valdebulebiT rusul kulturasa da rusul enaze orientirebuli afxazi xalxisa da olqis 220-aTasiani rusulenovani mosaxleobis winaSe, arsobrivad imis maniSnebeli iqneba, rom afxazebis gadarCenis garantorebad,  maTi Crdilokavkasieli sisxlismieri Zmebis (adiReelebi da abazgebi) garda, gaxdebian, agreTve, TurqeTsa da sxva qveynebSi mcxovrebi naxevarmilionamde afxazi da daaxloebiT sam milionamde adiReeli.

4. aucilebelia imis gaazreba, rom rusuli diplomatiis udidesi Secdoma iyo gaeroSi saqarTvelos gawevrianebis xelSewyoba manamde, sanam misi mTavroba da xalxi ar daamtkicebs, rom ukve daZlies “mcire imperiis sindromi”, ris Taobazec ase samarTlianad werda akademikosi a. d. saxarovi.

situacia afxazeTSi kritikulia. mxolod ruseTisa da msoflio sazogadoebis Tanadgomas SeuZlia SeaCeros sisxliani sasaklao kavkasiis am SesaniSnav kuTxeSi.

Cveni istoriis tragikul wuTebSi ruseTis parlamentisadmi miRebul am mimarTvas vamTavrebT sityvebiT: Tu Tqven ara, maSin vin; da Tu axla ara, maS rodis?

afxazeTis respublikis umaRlesi sabWos Tavmjdomare v. arZinba

q. gudauTa. 1992 w. 16 agvisto

(Конфликты в Абхазии и Южной Осетии. Документы 1989-2006 гг.  (Приложение к "Кавказскому Сборнику." Выпуск № 1). Составление и комментарии М. А. Волхонский, В. А. Захаров, Н. Ю. Силаев.  М., 2008, gv. 150-152/sakuTari Targmani)