memorandumi samxreT oseTis sazRvrebis Sesaxeb

saxelwodeba,”samxreT oseTi~ da “CrdiloeT oseTi~ warmoadgens ra oseTis ori nawilis geografiul gansazRvrebas centralur kavkasiaSi, arasdros ar gamoxatavda mis politikur gayofas.

ruseTis imperiaSi Sesuli oseTi (1774 wlidan) da aRmosavleT saqarTvelo (1801 wlidan) er­Tianad eqvemdebarebodnen saimperio administracias misi mTeli teritoriebisaTvis. amas­Tan, oseTis samxreTi (samxreT oseTi) miekuTvna axladSeqmnil tfilisis gubernias ZiriTadad zam­Tris periodSi or oseTs Soris uReltexilebze kominikaciis ar arsebobis mizeziT, rac ar­Tulebda mis marTvas vladikavkazidan.

1859 wels saqarTvelos egzaxosi isidore werilSi wminda sinodisadmi “oseTSi qristiano­bis mdgomareobis Sesaxeb~ aRniSnavs, rom “oseTis mmarTveloba iyofa sam nawilad. CrdiloeT ose­Tis didi nawili emoCileba vladikavkazis saolqo samxedro ufross, mcire - digoreli osebi - xazis centris ufross; samxreT oseTi - mTis xalxebisa da javis saolqo mmarTvelobis uf­ross (ÈÃÈÀ, f. 1268. aRw 8.  f. 21-36).

droTa ganmavlobaSi samxreT oseTis tfilisis guberniaSi administraciulad Sesvlis faq­ti qarTveli xelmZRvanelebis mier safuZvlad daedo misi teritoriis politikur Se­ci­le­bas. Tumca im dros imperiis yvela nawilebis erTi kanoniT da erTi administraciiT daq­vem­de­bareba akavebda oseTis gaerTianebis process.

1917 wels ruseTSi revoluciuri ryevisa da Semdeg anarqiis Setevis Sedegad qarTulma So­vinisturma Zalebma gaaqtiures samxreT oseTis aneqsiis da qarTvelebis mier ruseTis  yo­fi­li guberniebisagan Seqmnili  saxelmwifos SemadgenlobaSi misi Seyvanis mcdeloba. am gu­ber­niis teritoriebi Camoyalibdnen da miiRes administraciuli damoukidebloba mxolod im­pe­riul sistemaSi, isini adre arasdros ar yofilan gaformebulni saxelmwifo samarTlis su­bi­eqtebad.

samxreT oseTis aneqsiis qarTveli xelmZRvanelebis dausrulebeli mcdelobebi iwvevda osi xalxisa da politikuri organizaciebis mZlavr saprotesto gamosvlebs samxreT oseTis uk­lebliv yvela raionSi. protestebi gaZlierda 1817 wlis Semdeg da samxreT oseTis sxvadasxva politikur centrebSi - yornisSi (1917), cxinvalSi (1918), javaSi, rokSi (1920) gadaizarda Se­i­a­raRebul ajanyebaSi. maTi  safuZveli iyo 1917 wlis 2 (15) noembers saxalxo komisarTa sabWos mi­er miRebuli ruseTis xalxebis uflebebis deklaracia, romelic iTvaliswinebda ruseTis xal­xebis TviTgamorkvevis uflebas calke gamoyofis da damoukidebeli saxelmwifos Seqmnam­dec ki. swored am uflebis gamocxadeba daedo safuZvlad qarTveli menSevikebis mier ruseTis guberniebis gaerTianebis process, maT gamoyofas ruseTis Semadgenlobidan da 1918 wels sa­xel­mwifos Seqmnis gamocxadebas. (saxeldobr, es ufleba daedo safuZvlad 1921 wlis 6 seq­tem­bris samxreT oseTis ssr konstituciis proeqts, Zaladobrivad CamoqveiTebulis Semdeg na­xev­radkoloniuri avtonomiuri olqis statusamde 1922 wels).

samxreT oseTma uari Tqva ruseTis Semadgenlobidan gamosvlaze da ar miiRo monawileoba qar­Tuli parlamentis arCevnebSi, moiTxova ra Tavis mxriv Tavisufali arCevis uflebis aRi­a­reba. 1920 wlis 28 maiss, @naxevradproletaluri~ samxreT oseTis 17 komitetis delegatebma da pasuxismgebelma xelmZRvanelebma “mSromeli samxreT oseTis memurandumSi rkp ck-s (b), mu­Sa­Ta da glexTa deputatebis sruliad ruseTis cak-s...~ daadastures @mSromeli samxreT oseTi­sa Seudrekeli swrafva ~: 1. samxreT oseTi sabWoTa ruseTis ganuyofeli nawilia; 2. samxreT ose­Ti Sedis sabWoTa ruseTis SemadgenlibaSi saerTo safuZvlebze uSualod. 3. sabWoTa ruse­Tis SemadgenlobaSi saqarTvelos, Tundac sabWoTa, an sxva respublikis meSveobiT Sesvlas Cven aranairi saxiT ar davuSvebT~.

pasuxad 1920 wlis 20 ivnisidan samxreT oseTs daatyda saqarTvelos menSevikuri xel­mZRva­­nelobis samxedro agresia da oseTis mosaxleobis usastikesi genocidis Sedegad (18 aTasi daiRupa da 50 aTasze meti ganidevna oseTis CrdiloeTSi) aneqsirebul iqna.

arc 1920 welSi, arc adre, or oseTs Soris ar arsebobda saxelmwifo samarTlis Tval­saz­ri­siT kanonieri sazRvari, ganmtkicebuli Sesabamisi xelSekrulebiT. samxreT oseTis sazRvre­bi kanonierad pirvelad gaformda 1922 wlis dekretiT samxreT oseTis avtonomiuri olqis farglebSi, romelic 1991 wels respublikad gardaiqmna amomrCevelTa 72 % nebis Tanaxmad.

1990-1991 wlebSi saqarTvelos ssr umaRlesi sabWos mier denonsirebul iqna saqarTvelos mier sabWoTa periodSi miRebuli yvela xelSekruleba da sakanmdeblo aqti. Sedegad Zalada­kar­guli aRmoCnda saqarTvelos ssr da ssrk konstituciebiT ganmtkicebuli  samxreT oseTis saqarTveloSi Sesvlis yvela kanonieri safuZveli, xolo saqarTvelom ufleba dakarga Care­u­liyo samxreT da Crdilo oseTs Soris sazRvris gansazRvraSi.

saqarTvelos ssr konstituciis Secvla, romelic Seicavda samxreT oseTis avtonomiuri olqis teritorialuri mTlianobis samarTlebriv garantiebs da misi TviTgamorkvevis kuT­vni­li uflebis safuZvelze gamocxadebuli samxreT oseTis respublikis gauqmebis safuZveli, romelic jer aravis gauuqmebia. saqarTvelos uzenaesi sabWos mier samxreT oseTis avtonomi­u­ri olqis gauqmeba (romlis arCevnebs boikoti gamoucxada samxreT oseTis avtonomiuri olqis mosaxleobis 72 %-ma, romelmac airCia samxreT oseTis respublikis umaRlesi sabWo) da osi xalxis genocidi warmoadgens samarTlis aRiarebuli normebis uxeS darRvevas, romelic aZ­levs erovnul-teritorialuri warmonaqmnebis xalxebs suverenitetisa da usafrTxoebis ga­ran­tiebs, romelTa uflebebic sayovelTaod mtkicdeba.

amJamad samxreT oseTisa da Crdilo oseTs Soris sazRvris arseboba ar aris iuridiulad gaformebuli da mis arsebobas ar gaaCnia safuZveli. sabWoTa periodSi arsebuli oseTis ga­yo­fa @qedis mixedviT~ iyo saqarTvelos xelmZRvanelobisa da ssrk qarTveli bolSevikuri xel­mZRva­nelobis (stalini, orjonikiZe) geopolitikuri TviTneboba. amasTan “qeds iqiT~ saqarTve­los miekuTvna yazbegis raionis ZirZveli osuri teritoriebi, romelic aseve ususers xdis sa­qarTvelos mTavar arguments oseTsa da saqarTvelos Soris “wyalgamyofi~ sazRvris “buneb­ri­vobis~ Sesaxeb.

1920 wlis 7 maisis xelSekrulebaSi oseTsa da saqarTvelos Soris, igegmeboda 1922 wlamde “sagangebo Sereuli sasazRvro komisiis~ Seqmna sazRvris gansazRvrisa da iuridiulad ga­for­me­bisaTvis, maT Soris “naro-mamisonze~ ruseTsa (Crdilo oseTi) da saqarTvelos (samxreT oseTi) Soris. TumcaRa, 1921 welSi saqarTvelo gasabWovda da “gansakuTrebuli~ xeSekruleba sazRvrebis Sesaxeb aRar Sedga. misi xelmoweris SemTxvevaSi, xelSekrulebaSi unda asaxuliyo “Se­reul komisiaSi~ myofi oseTis warmomadgenlebis azri, radgan sazRvris gatareba igeg­me­bo­da  kavkasionis qedis orive mxares mraval aTeul kilometrze osebiT dasaxlebul  oseTis te­ri­toriaze.

cnobilia, rom arc sabWoTa ruseTi, arc menSevikuri saqarTvelo 1920 wlis 7 maisiis xel­Sek­rulebis xelmoweris dros ar iyvnen saerTaSoriso samarTlis subieqtebi, e. i. ar iyvnen cno­bili ucxoeTis saxelmwifoTa mier. ufro metic, 1920 wlis xelSekruleba, romelic pre­ten­zias acxadebda or damoukidebel saxelmwifos Soris urTierTcnobis xelSekrulebis sta­tus­ze, ar iyo xelmomweri mxareebis parlamentebis mier ratificirebuli, rac arTmevs mas sa­xelmwifo samarTlis miRebuli normebis Sesabamisad Sedgenili saerTaSoriso xelSekru­le­bis statuss, romelic mTeli xalxebis beds gansazRvravs. is ar SeiZleba osi eris politikur ga­yofas safuZveli gaxdes mis istoriul teritoriaze.

xelSekrulebis iuridiuli ararseboba, amas garda, Cans XVI muxlidan, romelSic naTqvamia:

“arsebuli xelSekreleba ZalaSi Sedis TviT faqtiT da xelmoweris momentidan da ar da­eq­vemdebareba gansakuTrebul ratifikacias...~

“TviT faqti~ da “xelmoweris momenti~ SeiZleba iyos kanoni, xalxisa da saxelmwifos neba? Tu debulebisa da aucilebeli ratifikaciis garda msgavs pasuxsageb SemTxvevebSi arsebobs ki­dev “gansakuTrebuli~ ratifikacia, maSin is, yovel SemTxvevaSi, ar unda iyos saxelmwifoTa Soris seriozul urTierTobebSi elementaluri iuridiuli procedurebis damrRvevi.

Tu gamovalT sawinaaRmdego iuridiuli logikidan, maSin urataZesa da karaxans SeuZliaT “sa­kuTari xeliT~ “or egzempliarad moaxdinon~ ara marto samxreT oseTis aneqsia!..

saxeldobr, amiT aixsneba winaaRmdegoba, romelic warmoiSva sagareo saqmeTa saxalxo ko­mi­sar g. CiCerinsa, romelmac 1920 wlis 17 maiss protestis mwvave nota gaugzavna saqarTvelos sam­xreT oseTis winaaRmdeg agresiasTan dakavSirebiT, da mis moadgile karaxans Soris, ro­mel­mac “sakuTvriv~ xeli moawera xalSekrulebas. xom ar iyo 1939 wlis miunxeni “sakuTvrivi~ xel­Sekruleba? Tu es argumentia, romelic danaSauls amarTlebs?!

amrigad, imperiul Zaladobaze damyarebuli “qedis mixedviT~ oseTis gayofa geografi­u­lidan aRmoCnda oseTis gayofis etapobrivi gadayvana politikur WrilSi. es “sazRvari~ iuri­di­ulad ararsebulia, xolo ssrk da saqarTvelos ssr konstituciebis gauqmebis Semdeg, saer­Tod ukanonoa, anu ar gaaCniasa xelSekrulebo-samarTlebrivi safuZveli.

ssrk-s erTiani moqalaqeoba da ssrk-s farglebSi erTian saxelmwifo-politikur sistemas mi­kuTvneba gamoricxavda osi xalxis politikur gayofas da ar qmnida Zlier stimuls moZ­ra­o­bisaTvis osebis gasaerTianeblad.

ruseTisa da saqarTvelos administraciebis axlandeli erToblivi Zalisxmeva, rogorc bolSevizmis periodSi, urTierTSoris moaxdinon oseTis morigi gayofa, romelic os xalxs am­yofebs permanentuli genocidis pirobebSi, xorcieldeba istoriuli realiebis sruli ignorirebiT, politikuri da samarTlebrivi normebis uxeSi darRvevebiT. oseTis exlandeli gayofis gegmebi warmoadgens osi eris represiis uxeS formas, mis sulier genocids, radganac gegmavs oseTis gayofas ori saxelmwifos SemadgenlobaSi, rac erTiani xalxis CrdiloeT da samxreT nawilebs erTmaneTisaTvis ucxoelebad aqcevs, rac arasdros ar yofila osi xalxis mTe­li istoriis manZilze, feodalizmis Savbnel periodebis da saqarTveloSi iranisa da Tur­qeTis SaxTa batonobis CaTvliT, romlis drosac samxreT osebi axerxebdnen Tavisi damoukideb­lobis SenarCunebas.

qarTuli administraciis mcdelobebi moaxdinos erTiani eTnosis politikuri gayofa, da­naSaulebrivia nebismieri, politikuri, samarTlebrivi, zneobrivi TvalsazrisiT da war­mo­ad­gens osi eris genocids, rac xdeba samxedro zewoliT, meored, 1920 wlis genocidis Semdeg, ro­melic mimdinareobs 1989 wlidan.

samxreT oseTis respublikis umaRlesi sabWo cnobs samxreT oseTis respublikis sazRvre­bis mTlianobasa da ganuyoflobas samxreT oseTis avtonomiuri olqis sazRvrebis farglebSi.

samxreT oseTis respublikis umaRlesi sabWo kidev erTxel adasturebs, rom osi xalxis ar­sebobis mTeli istoriis manZilze, ar arsebobda sazRvari oseTis CrdiloeT da samxreT na­wi­lebs Soris saqarTvelos ssr konstituciisa da ssrk konstituciis gareT. ssrk daSliTa da sa­qarTvelos ssr konstituciis gauqmebiT moixsna samxreT da CrdiloeT oseTs Soris sazRvris ar­sebobis yvela samarTlebrivi da saxelSekrulebo safuZveli.

SemdgomSi am sazRvris gatareba dauSvebelia samxreT oseTis respublikisa da CrdiloeT oseTis ssr saxelmwifo xelisuflebis organoTa  monawiliobis gareSe.

miRebulia samxreT oseTis respublikis umaRlesi sabWos sesiaze

1992 wlis 31 agvistos.

(ga­ze­Ti «Южная Осетия», № 86, 1992 wlis 3 oqtomberi. sakuTari Targmani)