saqarTvelos socialisturi
sabWoTa respublikis konstitucia
Tavi I
saqarTvelos socialisturi
sabWoTa respublikis konstituciis saerTo debuleba
1. oqtombris didi
revoluciis mcnebaTa mimdevarni saqarTvelos muSebi, mSromeli glexkacoba da
wiTeli armia _ saqarTvelos demokratiuli respublikis, damfuZnebeli krebisa da
yvela centraluri da adgilobrivi organos saxelmwifoebrivi xelisuflebis gauqmebis
Semdgom, Tavisi qveynis mTel teritoriaze amyareben proletariatis suverenitetsa
da diqtaturas, gadascemen ra amasTanave srul saxelmwifoebriv xelisuflebas
TavianTi deputatebis sabWoebs rogorc centrSi, ise adgilobriv.
SeniSvna: saqarTvelos
socialistur sabWoTa respublikaSi Tavisufali TviTgamorkvevis safuZvelze Sedian:
aWaris avtonomiuri socialisturi sabWoTa respublika, samxreT oseTis avtonomiuri
olqi da afxazeTis socialisturi sabWoTa respublika; ukanaskneli ukavSirdeba
saqarTvelos socialistur sabWoTa respublikas _ am respublikaTa Soris dadebuli,
gansakuTrebuli sakavSiro xelSekrulebis safuZvelze.
(...)
Tavi II
5. saqarTvelos socialistur
sabWoTa respublika suverenuli saxelmwifoa, romelic ar iwynarebs aravis
sworuflebian mflobelobas Tavis teritoriaze; samagierod arc TviTon ganavrcelebs
Tavis sazRvrebs gareSe.
6. saqarTvelos ss
respublikis saxelmwifo enad iTvleba qarTuli ena. yvela centraluri dawesebulebis
rezidencia aris qalaq tfilisSi.
SeniSvna: erovnul
umciresobaT eniWebaT Tavisufali ganviTarebisa da samSoblo enis xmarebis ufleba
rogorc sakuTari erovnul-kulturuls, ise saerTo saxelmwifo dawesebulebebSi.
7. Tanaxmad respublikis
ZiriTadi kanonebisa, Seuwynarebelia erovnul umciresobaTa Seviwroeba, anu
sworuflebianobis SezRudva danarCen moqalaqeebTan SedarebiT.
Tavi III
8. uzenaesi xelisufleba
saqarTvelos socialistur sabWoTa respublikaSi ekuTvnis sruliad saqarTvelos
muSaTa, glexTa da wiTelarmielTa deputatebis sabWoTa yrilobas; xolo yrilobidan
yrilobamde periodSi _ sruliad saqarTvelos centralur aRmasrulebel komitets.
Tavi V
sabWoTa xelisuflebis
konstruqcia
a) centraluri
xelisuflebis organizacia
18. sruliad saqarTvelos
sabWoTa yriloba Sedgeba sabWoTa samazro yrilobaTa warmomadgenelTagan, saqalaqo
da samrewvelo dabaTa sabWoebisa da avtonomiuri respublikebis da avtonomiuri
olqebis yrilobaTa warmomadgenelTagan _ Semdegis wesiT: samazro da saolqo
soflelTa yrilobaTagan _ 1 deputati 10 000 mcxovrebze, qalaqTa sabWoebis da
samrewvelo dabaTagan _ 1 deputati 2000 amomrCevelze.
19. sruliad saqarTvelos
sabWoTa yrilobas iwvevs sruliad saqarTvelos centraluri aRmasrulebeli komiteti
weliwadSi erTxel.
20. sruliad saqarTvelos
sabWoTa sagangebo yrilobas iwvevs sruliad saqarTvelos centraluri aRmasrulebeli
komiteti _ an Tavisi iniciativiT, anda im kuTxeebis sabWoTa moTxovniT, romelTa
mcxovrebTa ricxvic Seadgens respublikis mosaxleobis 1/3-ze ara naklebs.
21. sruliad saqarTvelos
sabWoTa yriloba irCevs sruliad saqarTvelos centralur aRmasrulebel komitets,
ricxviT ara umetes 95-isa.
Tavi VI
sruliad saqarTvelos
centraluri aRmasrulebeli komitetis Sesaxeb
22. sruliad saqarTvelos
centraluri aRmasrulebeli komiteti iTvleba saqarTvelos socialisturi sabWoTa
respublikis umaRles kanonmdebel, gamgebel da kontrolis gamwev organod.
Tavi VI I
sruliad saqarTvelos
centraluri aRmasrulebeli komitetis prezidiumis Sesaxeb
33. sruliad saqarTvelos
centraluri aRmasrulebeli komiteti irCevs sruliad saqarTvelos centraluri
aRmasrulebeli komitetis prezidiums.
38. sruliad saqarTvelos
centraluri aRmasrulebeli komitetis prezidiumi Tvalyurs adevnebs sruliad
saqarTvelos centraluri aRmasrulebeli komitetis dadgenilebebis aRsrulebas,
xelmZRvanelobs mTel muSaobas rogorc centrSi, ise adgilebze.
39.
sruliad saqarTvelos centraluri aRmasrulebeli komitetis prezidiums gamoaqvs
gadawyvetilebani _ saxalxo komisariatebisa, erTis mxriv da sxv. centralur
orgnoTa da adgilobrivi aRmaskomebisa, meore mxriv _ urTierTobis niadagze
aRmocenebuli yovelgvari sakiTxisa da konfliqtis Sesaxeb.
40. sruliad saqarTvelos
centraluri aRmasrulebeli komitetis prezidiumi wyvets sakiTxebs saqarTvelos
socialisturi sabWoTa respublikis saadministracio-sameurneo dayofis Sesaxeb.
Tavi VIII
saxalxo komisarTa sabWos
Sesaxeb
45. saqarTvelos
socialistur sabWoTa respublikis saTaveSi dgas saxalxo komisarTa sabWo, 12
saxalxo komisariatis SemadgenlobiT, gansakuTrebuli piris _ aucileblad sruliad
saqarTvelos centraluri aRmasrulebeli komitetis wevris _ TavmjdomareobiT. es
komisariatebia: a) sagareo saqmeTa; b) samxedro da sazRvao saqmeTa; g) Sinagan
saqmeTa, romelSiac Sedian erovnul saqmeTa, sagangebo, fosta-telegrafis
mmarTveloba, centraluri statistikuri mmarTveloba da saxelmwifo politikuri
mmmarTveloba; d) iusticiisa; e) Sromisa, romelSiac Sedis socialuri
uzrunvelyofis mmarTveloba; v) saxalxo ganaTlebisa; z) janmrTelobisa;
T)finansTa; i)miwadmoqmedebisa; k) sasursaTo; ia) saxalxo meurneobis umaRlesi
sabWo, mimosvlis (gzaTa) ganyofilebiT; ib) muSaTa da glexTa inspeqciisa.
Tavi XII
sruliad saqarTvelos
sabWoTa yrilobisa da sruliad saqarTvelos centraluri aRmasrulebeli komitetis
gamgeblobis saganTa Sesaxeb.
62. sruliad saqarTvelos
sabWoTa yrilobis da sruliad saqarTvelos centraluri aRmasrulebeli komitetis gamgeblobas
eqvemdebareba yvela saerTo-saxelmwifoebrivi mniSvnelobis sakiTxebi:
a) saqarTvelos
socialisturi sabWoTa respublikis mTeli umaRlesi da saSinao politikis saerTo
xelmZRvaneloba;
b) saqarTvelos
socialisturi sabWoTa respublikis teritoriis saerTo administraciuli danawileba;
g) daweseba da Secvla
zomaTa, wonaTa da fulis sistemisa saqarTvelos socialisturi sabWoTa respublikis
teritoriaze;
d) mowyoba sesxTa, sabaJo
da savaWro xelSekrulebaTa da agreTve safinanso SeTanxmebaTa;
e) daweseba safuZvelTa da
saerTo gegmisa mTeli saxalxo meurneobis da misi calke dargebisa saqarTvelos
socialistur sabWoTa respublikis teritoriaze;
v)
biujetis damtkiceba da serTo-saxelmwifo gadasaxadTa da begaraTa daweseba;
z)
saqarTvelos socialisturi sabWoTa respublikis SeiaraRebul ZalTa organizaciis
safuZvelTa daweseba;
T)
saerTo-saxelmwifoebrivi kanonmdebloba, sasamarTlos mowyoba, samarTlis warmoeba,
samoqalaqo da sisxlis samarTlis kanonmdebloba da sxv.;
i)
daniSvna da gadayeneba rogorc saxalxo komisarTa sabWos kerZo wevrTa , ise
saxalxo komisarTa mTel sabWoisa, da agreTve saxalxo komisarTa sabWos
Tavmjdomaris damtkiceba;
k)
gamocema sazogado dadgenilebaTa saqarTvelos moqalaqeobriv uflebaTa mopovebisa
da dakargvis Sesaxeb, da ucxoelebis uflebaTa Sesaxeb saqarTvelos respublikis
teritoriaze;
l)
saerTo amnistiis ufleba ;
m)
sazogadod sakiTxebi, romelTac sruliad saqarTvelos sabWoTa yriloba da centraluri
aRmasrulebeli komiteti scnoben TavianTi gamgeblobis sagnad.
63.
sruliad saqarTvelos sabWoTa yrilobis gansakuTrebul gamgeblobas eqvemdebareba:
a)
sabWoTa konstituciis ZiriTad safuZvelTa daweseba, damateba da Secvla;
b)
saqarTvelos socialistur sabWoTa respublikis sazRvrebis daweseba da Secvla da
agreTve misi teritoriis nawilebis an misTvis miniWebul uflebaTa CamorTmeva;
g)
ucxoeTis saxelmwifoebTan urTierTobis daWera, omis gamocxadeba, zavis Sekvra da
sazavo xelSekrulebaTa ratifikacia.
Tavi
XIII
b)
sabWoTa xelisuflebis organizacia adgilobriv sabWoTa adgilobriv yrilobaTa
Sesaxeb
64.
sabWoTa samazro yrilobebi Sesdgebian saTemo sabWoebis warmomadgenelTagan, erTi
deputati 1000 mcxovrebze; samazro qalaqis sabWosagan, mazris qalaqTa
sabWoTagan, samrewvelo dabaTa da msxvil sofelTagan TiTo delegati 200
amomrCevelze, xolo ara umetes 200 deputatisa mTel mazraze.
SeniSvna:
1. jaris nawilebi, samazro qalaqebSi dabanakebulni, hgzavnian TavianT
delegatebs samazro qalaqTan erTad, Tanaxmad muSaTa warmomadgenlobis principisa
e. i. 200 amomrCevelTagan _ 1 deputati.
SeniSvna:
2. jaris nawilebi mazraSi, samazro qalaqs gareT dabanakebulni, hgzavnian
TavianT deputatebs amave wesebis mixedviT, uSualod samazro yrilobaze, saTemo
yrilobis gareSe.
SeniSvna:
3. saqarTvelos respublikis yvela qalaqi, garda tfilisisa da foTisa, arCevnebis
mxriT, uerTdeba saTanado mazrebs.
65.
sabWoTa yvela morigi yrilobis mowveva, maT ricxvSi, avtonomiuri respublikebisa
da olqebisac, SeiZleba sabWoTa xelisuflebis yvela aRmasrulebel organos mier
(aRmasrulebeli komitetebis mier), am ukanasknelTa Sexedulebis mixedviT, anda
romelime kuTxis sabWos moTxovniT, sadac mcxovrebTa ricxvi Seadgens am raionis mTeli
mosaxleobis erT mesamedze ara naklebs, weliwadSi ara nakleb erTgzis.
66.
saqalaqo da saTemo sabWoTa xelaxali arCevnebi warmoebs weliwadSi erTxel.
67.
samazro sabWoTa yriloba irCevs Tavis aRmasrulebel organos _ aRmasrulebel
komitets, romlis wevrTa ricxvi ar unda aRematebodes 13-s.
68.
aRmasrulebeli komiteti pasuxismgebelia mis amomrCevel sabWoTa yrilobis winaSe.
69.
Tavisi kompetenciis farglebSi, sabWoTa yriloba uzenaesi xelisuflebaa arsebuli
teritoriis sazRvrebSi, yrilobidan yrilobamde periodSi ki _ amgvar xelisuflebad
iTvleba aRmasrulebeli komiteti.
70.
sabWoTa adgilobriv yrilobaTa dadgenilebani SeiZleba gauqmebul iqnan mxolod
maTze maRla mdgomi yrilobebis, maTi aRmaskomebis, sruliad saqarTvelos
centraluri aRmasrulebeli komitetisa da misi prezidiumis mier.
71.
aRmaskomebisa da maTi prezidiumis dadgenilebani SeiZleba gauqmebul iqnan maTze
maRla mdgom yrilobebis, aRmaskomebis, maTi prezidiumebis, sruliad saqarTvelos
centraluri aRmasrulebeli komitetis, misi prezidiumisa da saxalxo komisarTa
sabWos mier.
Tavi
XIV
deputatTa
sabWoebis Sesaxeb
72. qalaqebi, samrewvelo dabebi da msxvili
soflebi adgenen TavianT sabWoebs Semdegis normiT: _ 1 deputati 1000 mcxovrebze,
magram aranakleb 15-isa da ara umetes 50 deputatisa, garda tfilisisa.
sabWoebi
iReben monawileobas samazro yrilobebSi da maTi saSualebiT _ saqarTvelos
sabWoebis yrilobebSiac, garda q. foTisa da q. tfilisisa, romlebic hgzavnian
TavianT delegatebs saqarTvelos sabWoTa yrilobaze uSualod.
73.
rwmunebulebas erTi wlis vada aqvs.
SeniSvna:
im soflebSi, sadac es cnobili iqneba SesaZleblad, marTva-gamgeobis sakiTxebi
wydeba soflisave amomrCevelTa sazogado krebis mier, uSualod.
74.
saTemo sabWoebi sdgeba im angariSiT, rom 1 deputati modiodes Temis yvela
dasaxlebuli punqtis 100 mcxovrebze.
75.
mimdinare muSaobisaTvis deputatebis sabWo irCevs Tavis wridan aRmasrulebel
komitets (prezidiums) sami wevris SemadgenlobiT TemebSi, qalaqebSi ki _ yovel
50 wevrze unda modiodes 1 deputati, mxolod aranakleb samisa da ara umetes
13-isa (tfilisSi ara umetes 25-isa). aRmasrulebeli komiteti pasuxismgebelia mis
amomrCev sabWos winaSe.
SeniSvna:
samazro aRmasrulebel komitets ufleba eZleva saTemo aRmaskomebis Semadgenloba
gaadidos 4 wevramde.
Tavi XV
sabWoTa xelisuflebis organoebis gamgebloba adgilebze
78.
Tavisi kompetenciis farglebSi sabWos, xolo 73 muxlis SeniSvnaSi gaTvaliswinebul
SemTxvevaSi, amomrCevelTa sazogado kreba _ aris uzenaesi xelisufleba saTanado
teritoriis sazRvrebSi.
80.
sabWoTa samazro yrilobebs da maT aRmasrulebel komitetebs ufleba aqvT saTemo
sabWos moRvaweobis kontrolisa da maT dadgenilebaTa gauqmebisa, rasac, saWiro
SemTxvevaSi, acnobebs sabWoTa centralur xelisuflebas.
Tavi
XVI
aRmaskomebTan
arsebul ganyofilebaTa da maT qvemdebareobaTa Sesaxeb.
81.
sabWoTa xelisuflebis organoebze dakisrebul saqmeTa Sesasruleblad _ saqalaqo,
samazro da saTemo sabWoebTan ewyoba ganyofilebebi, romelTac xelmZRvaneloben
aRamaskomis mier arCeuli gansakuTrebuli gamgeebi.
82.
samazro aRmasrulebel komitetTan arsdeba ganyofilebebi:
1)
marTva-gamgeobisa, 2) samxedro, 3) Sromisa da socialur uzrunvelyofisa, 4)
saxalxo ganaTlebisa, 5) finansebisa, 6) miwaTmoqmedebisa, 7) sasursaTo, 8)
muSaTa da glexTa inspeqciisa, 9) janmrTelobisa, 10) komunaluri.
SeniSvna:
saekonomio ganyofileba, umaRlesi saekonomio sabWos nebarTviT, arsdeba am
samazro aRmasrulebel komitetTan, romelTa raionebSiac moipovebian
saerTo-saxelmwifoebrivi mniSvnelobis warmoebani.
83.
TiToeul ganyofilebis saTaveSi dgas ganyofilebis gamge, romelic SeiZleba arc
iyos aRmasrulebeli komitetis wevri. gamges irCevs aRmasrulebeli komiteti da
amtkicebs saTanado saxalxo komisari. kandidatze SeuTanxmeblobisas _ sakiTxs
wyvets saxalxo komisarTa sabWo.
84.
aRmasrulebeli komitetis ganyofilebani, vinaidan isini imyofebian adgilobrivi
aRmasrulebeli komitetis administraciul morCilebaSi, valdebuli arian aasrulon
yvela moweriloba da gankarguleba rogorc adgilobrivis, ise maTze maRla mdgomi
aRmasrulebeli komitetisa, da saTanado saxalxo komisariatisac
Tavi
XVII
centralur
da adgilobriv xelisuflebaTa urTierTSoris damokidebulebis Sesaxeb
89.
centraluri organoebi Tavis saqmeebs awarmoeben mxolod adgilobriv sabWoTa da maT
ganyofilebaTa saSualebiT. saxalxo komisariatebis yvela mudmivi adgilobrivi
organo da saadministracio-sameurneo dawesebulebani da agreTve yvela droebiTi
organo, raime saswrafo saqmeTaTvis dawesebuli, an Sedian samazro da saqalaqo
aRmasrulebeli komitetebis saTanado ganyofilebaSi, anda uSualod emorCilebian
TviT aRmaskomebs. am wesidan gamonaklisi romelisame calke dawesebulebisaTvis
SesaZlebelia mxolod sruliad saqarTvelos centraluri armasrulebeli komitetis an
misi prezidiumis sagangebo dadgenilebiT.
90.
aRmaskomebisa da maTi prezidiumebisaTvis miwerilobaTa uSualod gzavnis ufleba
aqvT maTze maRla mdgom aRmaskomebs, maT prezidiums, sruliad saqarTvelos
centraluri aRmasrulebeli komitets, mis prezidiums da saxalxo komisarTa sabWos.
91.
calke komisariatis raime gankargulebis cxovrebaSi gatarebis SeCereba SeiZleba
mxolod samazro da saqalaqo aRmaskomebis dadgenilebiT da isic am ukanasknelTa
sasamarTlos winaSe koleqtiuri pasuxismgeblobis qveS da mxolod im SemTxvevaSi,
rodesac xsenebuli gankarguleba aSkarad ar Seefereba saxalxo komisarTa sabWos an
sruliad saqarTvelos centraluri aRmasrulebeli komitetis dadgenilebiT.
92.
gankargulebaTa SeCerebis Sesaxeb da agreTve Tavis mosazrebiT mis
gauqmebisaTvis, samazro da saqalaqo aRmaskomi dauyovnebliv atyobinebs sruliad
saqarTvelos centraluri aRmasrulebeli komitetis prezidiums, saxalxo komisarTa
sabWos da saTanado saxalxo komisars.
93.
sruliad saqarTvelos centraluri aRmasrulebeli komitetis prezidiumi samarTalSi
aZlevs damnaSave mxares, e. i. saxalxo komisars, an samazro an qalaqis
aRmaskoms, romelmac ukanonod SeaCera saxalxo komisariatis gankarguleba.
94.
aRmaskomis ganyofileba, romelic raime mosazrebiT SeuZleblad sTvlis saxalxo
komisariatis gankargulebis Sesrulebas, valdebulia dauyovnebliv acnobos amis
Sesaxeb prezidiums, romelic am gankargulebis cxovrebaSi gatarebis SeuCereblad _
Tavis mosazrebebs amgvar zomis Sesaxeb atyobinebs saxalxo komisarTa sabWos, an
sruliad saqarTvelos centralur aRmasrulebel komitets, anda im organos, romelsac
gankarguleba mouxdenia.
95.
igive uflebebi amave safuZvlebiT eniWeba saTemo aRmaskomebsac _ samazro
ganyofilebaTa adgilobrivi gankargulebebis Sesaxeb.
Tavi
XVIII
sasamarTlos
Sesaxeb
96.
saqarTvelos socialisturi sabWoTa respublika ... aarsebs erTs mTlian saxalxo
sasamarTlos, romlis moqmedebac, erTi mudmivi mosamarTlisa da oris, an eqvsi
morigi saxalxo msajulis SemadgenlobiT, vrceldeba samazro Tu saqalaqo raionis
teritoriaze.
97.
saxalxo sasamarTlos ganaCenebis, gadawyvetilebis da moqmedebaTa gamo aRZrul sakasacio
da kerZo saCivrebis gansaxilvelad da agreTve saxalxo sasamarTloze uaxloesi
kontrolis gasawevad, mTeli respublikisaTvis arsebobs mxolod erTi saxalxo
mosamarTleTa sabWo, romelic imyofeba qalaq tfilisSi da periodulad awyobs Tavisi
Semadgenlobidan gamsvlel droebiT sesiebs.
(...)
Tavi XIX
sabiujeto ufleba
102.
saqarTvelos socialisturi sabWoTa respublikis saxelmwifo gasavali da Semosavali
gaerTianebulia saerTo saxelmwifo masStabiT.
105. sruliad
saqarTvelos sabWoTa yriloba, an sruliad saqarTvelos centraluri aRmasrulebeli
komiteti, awesebs gadasaxadTa Seweris farglebs da arkvevs, Tu ragvari
gadasaxadi da mosakrefi xarki Sedis saerTo saxelmwifo biujetSi da ragvari
adgilobriv sabWoTa gankargulebaSi.
106
adgilobrivi sabWoebi aweseben gadasaxadebs da xarkebs mxolod adgilobrivi
meurneobis saWiroebisaTvis, magram amasTan erTad xarjTaRricxvis dasabuTebuli
gegmebic aucileblad winaswar wardgenilunda iqnas, saxalxo komisarTa sabWos
saSualebiT, sruliad saqarTvelos centraluri aRmasrulebeli komitetSi, am
ukanasknelis mier dasamtkiceblad.
108
saerTo-saxelmwifoebrivi moTxovnilebani kmayofildebian saxelmwifo xazinidan.
109. arcerTi
saxelmwifo xarjis gaweva saxelmwifo xazinis saSualebaTagan ar SeiZleba masze
kreditis warudgenlad saxelmwifos Semosaval-gasavalTa nusxaSi, an Tu centraluri
xelisuflebis gansakuTrebuli dadgenileba ar iqna gamocemuli amis Sesaxeb.
110.
saerTo-saxelmwifoebrivi mniSvnelobis saWiroebaTa dasakmayofileblad, saTanado
saxalxo komisariatebis mier adgilobrivi sabWoebis gankargulebaSi icema
kreditebi saxelmwifo xazinidan.
(....)
1922
wlis 2 marti
(saqarTvelos
ssr konstituciuri aqtebis krebuli (1921-1978). Tb., 1983, gv. 73-95)