kazakTa jarebis, kavkasiis mTielTa da stepebis Tavisufal xalxTa samxreT-aRmosavleTis kavSiris deklaracia gaerTianebuli mTavrobis Seqmnis Sesaxeb

araugvianes 1917 wlis 16 noembrisa

1917 wlis 20 oqtombers daarsda kazakTa jarebis, kavkasiis mTielTa da stepebis Tavisufal xalxTa samxreT-aRmosavleTis kavSiri. am dRes q. vladikavkazSi dasaxelebuli jarebisa da xalxebis warmomadgenelTa mier xelmoweril iqna samokavSireo xelSekruleba, romlis ZaliTac a. w. 16 noembers q. ekaterinodarSi daiwyo Tavisi moqmedeba samxreT-aRmosavleTis kavSiris gaerTianebulma mTavrobam. kavSirSi Sevidnen: donis, yubanis, Tergis da astraxanis kazakTa jarebi, CrdiloeT kavkasiis, daRestnis, soxumis da zaqaTalis olqebis mTielebi, astraxanis da stavropolis guberniis stepebis Tavisufali xalxebi, ama wlis 31 oqtombers kavSirs SeuerTda uralis kazakTa jari.

aRiarebs ra demokratiul federciul respublikas ruseTis saxelmwifoebrivi mowyobis saukeTeso formad, samxreT-aRmosavleTis kavSiri Tavis praqtikul saqmianobaSi gahyveba qmedebis im xazs, romelic damaxasiaTebelia federatiuli mmarTvelobis formis momxreebisaTvis. aZlevs ra Tavis wevrebs saSinao cxovrebis sruli damoukideblobis garantias, kavSiri valdebulebas iRebs daexmaros maT yvela samokavSireo saSualebiT maTi, rogorc momavali ruseTis demokratiuli federaciuli respublikis damoukidebeli Statebis, saSinao mowyobis momzadebaSi.

amasTan erTad, samxreT-aRmosavleTis kavSirs mxedvelobaSi aqvs yovelmxriv xeli Seuwyos yvela danarCen xalxs da olqs, romelic eswrafvis ruseTis respublikis federaciul sawyisebze mowyobas. am mizniT kavSiris gaerTianebulma mTavrobam ukve daamyara kavSiri amierkavkasiis, ukrainis, besarabiis, yirimis da cimbiris xalxebTan, SesTavaza ra maT SeTanxmebis dadeba urTierTdaxmarebis da mxardaWerisas saerTo amocanebis gadawyvetis saukeTeso gzebis da ganxorcielebis saSualebebis Sesaxeb.

miiCnevs ra aucileblad federaciuli ruseTis erTian, ganuyofel da diad qveynad SenarCunebas, samxreT-aRmosavleTis kavSiri monawileobas miiRebs saerTo-saxelmwifoebriv mSeneblobaSi Tanasworad ruseTis yvela danarCen xalxebTan erTad, ar miiTvisebs am mxriv araviTar upirates uflebas, amasTan, kavSiris gaerTianebuli mTavroba, mtkiced da ganuxrelad dgas ra TviTgamorkvevis principze, ar dauSvebs kavSiris saSinao cxovrebis mSeneblobaSi aranair Carevas visi mxridanac ar unda iyos es. mTeli samxreT-aRmosavleTis kavSiris da misi calkeuli wevrebis federaciuli uflebebis xelyofis yovelgvar mcdelobas, Sexvdeba yvelaze medgari winaaRmdegoba.

centraluri saxelmwifo xelisuflebis daSlam da swrafad ganviTarebadma anarqiam iqamde migviyvana, rom Cveni diadi qveynis, rogorc erTi mTlianis cxovreba, gaCerda. Tavis nebaze miSvebuli calkeuli olqebi da xalxebi, moaxloebuli sameurneo-ekonomikuri da politikuri ryevis winaSe iZulebulni iyvnen sakuTari xelisuflebis organizeba TviTmmarTvelobis sawyisebze moexdinaT. politikuri partiebis gaCaRebuli brZola daRupviT daemuqra ruseTis samxreT-aRmosavleTis kazakTa, mTielTa da stepebis xalxTa Tavisufali Temebis im TviTmyofad Taviseburebebs, romlebzec istoriulad Sendeboda maTi sulieri da sameurneo cxovreba. amitom samxreT-aRmosavleTis olqebis kazakebma, mTielebma da stepebis xalxebma Zalaufleba mTeli sisruliT aiRes Tavis xelSi da gadasces saerTo saxalxo kenWisyriT arCeul Tavis mTavrobebs, xolo saerTo interesebis dasacavad Seqmnes kavSiri gaerTianebuli mTavrobis meTaurobiT.

samxreT-aRmosavleTis kavSiris teritoriaze gaerTianebuli mTavroba Tavis upirveles amocanad isaxavs brZolas anarqiasTan, ZaladobebTan, revoluciis mier mopovebuli Tavisuflebebis aRdgenas da SenarCunebas da sazogadoebriv-politikuri cxovrebis normaluri pirobebis ganmtkicebas, romelic uzrunvelyofs yvela moqalaqis nebis Tavisuflad da Zaldautaneblad gamoxatvis saSualebas, rom gaCndes sruli SesaZlebloba Seiqmnas stanicebis, soflis da qalaqebis mosaxleobis yvela janmrTel Zalaze dayrdnobiT, saolqo da sakavSiro xelisufleba erovnul-teritoriuli warmomadgenlobis sawyisebze…

miiswrafvis ra am amocanis uswrafesi ganxorcielebisaken, gaerTianebuli mTavroba upirveles yovlisa Seudga sruli wesrigis aRdgenas dasaxlebul adgilebSi da rkinigzebze, raTa uzrunvelyos mravaltanjuli ruseTis jaris, amierkavkasiis da Turqestanis mosaxleobis da ruseTis muSaTa samrewvelo centrebis sursaTiT da furaJiT uwyveti momarageba, xolo Tavisi stanicebis, soflebis da qalaqebis _ sameurneo da saojaxo yofisTvis aucilebeli pirveladi moxmarebis sagnebiT. amasTan erTad, gaerTianebuli mTavroba SeSfoTebulia adgilobrivi finansebis organizaciiT, romelTa moSlam mZime mdgomareobaSi Caayena samTavrobo, sazogadoebrivi da kerZo dawesebulebebis mosamsaxureebi da saerTod, mSromeli xalxi, romelTa interesebsac gaerTianebuli mTavroba Tavis gansakuTrebuli yuradRebisa da zrunvis sagnad miiCnevs.

puriT, navTobiT, naxSiriT, saqonliT, mariliT da bunebis yvela sikeTiT mdidar samxreT-aRmosavleTs gaaCnia yvela monacemi sulieri da materialuri kulturis sruli gafurCqvnisaTvis, magram mTeli rusi xalxis sulTamxuTavi TviTmpyrobelobis reJimi CanasaxSive klavda mas. gaerTianebuli mTavroba miiRebs yvela zomebs imisaTvis, rom samxreT-aRmosavleTis gaTavisuflebulma xalxebma, romelTac Tavidan aiSores anarqiis damRupveli rRveva, miiRon sruli SesaZlebloba danergon TavisTan ganmanaTlebloba, mrewveloba da vaWroba. amasTan erTad gaerTianebuli mTavroba dasaxavs gzebs agraruli sakiTxis umtkivneulo gadawyvetisaTvis, adgilobriv TviTmyofad TaviseburebebTan da mSromeli miwaTmomqmedi mosaxleobis interesebTan sruli SesabamisobiT.

daundobeli bedis nebiT ruseTi Cayenebulia gamouval mdgomareobaSi frontze: erTis mxriv mas faqtiurad ar SeuZlia gaagrZelos mZime omi, meores mxriv _ mas ar SeuZlia dados separatuli zavi mokavSireTa Tanxmobis gareSe. gaerTianebuli mTavroba maRla ayenebs xelSekrulebaTa siwmindes da amitom, samxreT-aRmosavleTis kavSirs uxsnis yovelgvar pasuxismgeblobas im Sedegebze, romlebsac gamoiwvevs centraluri saxelmwifo xelisuflebis dampyroblebis gadawyvetileba dadon separatuli zavi.

aRiarebs ra sazogadod, rom mTeli qveynis bedis gadawyvetis ufleba ekuTvnis mxolod xelisuflebas, romelic sworad gamoxatavs ruseTis xalxebis diadi ojaxis yvela wevris WeSmarit nebas, gaerTianebul mTavrobas swams, rom kazakebis, mTielTa da stepebis xalxebis mier mTeli saSinao da saerTo-saxelmwifoebrivi cxovrebis mSeneblobis arCeul gzas Sexvdeba jansaRi demokratiuli masebis sruli TanagrZnoba, moipovebs maTi mxridan Zmur mxardaWeras da daexmareba erToblivi ZalisxmeviT Seiqmnas erTiani, diadi da Zlieri ruseTis demokratiuli federaciuli respublika.

samxreT-aRmosavleTis kavSiris gaerTianebuli mTavroba.

q. ekaterinodari. 1917 wlis 28 noemberi

(Союз объединенных горцев Северного Кавказа и Дагестана (1917–1918). Горская Республика (1918–1920). Документы и материалы. Махачкала, 1994, стр. 87-88)