kazakTa jarebis,
kavkasiis mTielTa da stepebis Tavisufal xalxTa samxreT-aRmosavleTis kavSiris
deklaracia gaerTianebuli
mTavrobis Seqmnis Sesaxeb
araugvianes
1917 wlis 16 noembrisa
1917 wlis 20
oqtombers daarsda kazakTa jarebis, kavkasiis mTielTa da stepebis Tavisufal
xalxTa samxreT-aRmosavleTis kavSiri. am dRes q. vladikavkazSi dasaxelebuli
jarebisa da xalxebis warmomadgenelTa mier xelmoweril iqna samokavSireo
xelSekruleba, romlis ZaliTac a. w. 16 noembers q. ekaterinodarSi
daiwyo Tavisi moqmedeba samxreT-aRmosavleTis kavSiris gaerTianebulma mTavrobam.
kavSirSi Sevidnen: donis, yubanis, Tergis da astraxanis kazakTa jarebi,
CrdiloeT kavkasiis, daRestnis, soxumis da zaqaTalis olqebis mTielebi,
astraxanis da stavropolis guberniis stepebis Tavisufali xalxebi, ama wlis 31
oqtombers kavSirs SeuerTda uralis kazakTa jari.
aRiarebs ra
demokratiul federciul respublikas ruseTis saxelmwifoebrivi mowyobis saukeTeso
formad, samxreT-aRmosavleTis kavSiri Tavis praqtikul saqmianobaSi gahyveba
qmedebis im xazs, romelic damaxasiaTebelia federatiuli mmarTvelobis formis
momxreebisaTvis. aZlevs ra Tavis wevrebs saSinao cxovrebis sruli
damoukideblobis garantias, kavSiri valdebulebas iRebs daexmaros maT yvela
samokavSireo saSualebiT maTi, rogorc momavali ruseTis demokratiuli federaciuli
respublikis damoukidebeli Statebis, saSinao mowyobis momzadebaSi.
amasTan erTad, samxreT-aRmosavleTis kavSirs mxedvelobaSi aqvs yovelmxriv xeli Seuwyos
yvela danarCen xalxs da olqs, romelic eswrafvis ruseTis respublikis federaciul
sawyisebze mowyobas. am mizniT kavSiris gaerTianebulma mTavrobam ukve daamyara
kavSiri amierkavkasiis, ukrainis, besarabiis, yirimis da cimbiris xalxebTan,
SesTavaza ra maT SeTanxmebis dadeba urTierTdaxmarebis da mxardaWerisas saerTo
amocanebis gadawyvetis saukeTeso gzebis da ganxorcielebis saSualebebis Sesaxeb.
miiCnevs ra
aucileblad federaciuli ruseTis erTian, ganuyofel da diad qveynad SenarCunebas,
samxreT-aRmosavleTis kavSiri monawileobas miiRebs saerTo-saxelmwifoebriv
mSeneblobaSi Tanasworad ruseTis yvela danarCen xalxebTan erTad, ar miiTvisebs
am mxriv araviTar upirates uflebas, amasTan, kavSiris gaerTianebuli mTavroba,
mtkiced da ganuxrelad dgas ra TviTgamorkvevis principze, ar dauSvebs kavSiris
saSinao cxovrebis mSeneblobaSi aranair Carevas visi mxridanac ar unda iyos es.
mTeli samxreT-aRmosavleTis kavSiris da misi calkeuli wevrebis federaciuli
uflebebis xelyofis yovelgvar mcdelobas, Sexvdeba yvelaze medgari winaaRmdegoba.
centraluri
saxelmwifo xelisuflebis daSlam da swrafad ganviTarebadma anarqiam iqamde
migviyvana, rom Cveni diadi qveynis, rogorc erTi mTlianis cxovreba, gaCerda.
Tavis nebaze miSvebuli calkeuli olqebi da xalxebi, moaxloebuli
sameurneo-ekonomikuri da politikuri ryevis winaSe iZulebulni iyvnen sakuTari
xelisuflebis organizeba TviTmmarTvelobis sawyisebze moexdinaT. politikuri
partiebis gaCaRebuli brZola daRupviT daemuqra ruseTis samxreT-aRmosavleTis
kazakTa, mTielTa da stepebis xalxTa Tavisufali Temebis im TviTmyofad
Taviseburebebs, romlebzec istoriulad Sendeboda maTi sulieri da sameurneo
cxovreba. amitom samxreT-aRmosavleTis olqebis kazakebma, mTielebma da stepebis
xalxebma Zalaufleba mTeli sisruliT aiRes Tavis xelSi da gadasces saerTo saxalxo
kenWisyriT arCeul Tavis mTavrobebs, xolo saerTo interesebis dasacavad Seqmnes
kavSiri gaerTianebuli mTavrobis meTaurobiT.
samxreT-aRmosavleTis
kavSiris teritoriaze gaerTianebuli mTavroba Tavis upirveles amocanad isaxavs
brZolas anarqiasTan, ZaladobebTan, revoluciis mier mopovebuli Tavisuflebebis
aRdgenas da SenarCunebas da sazogadoebriv-politikuri cxovrebis normaluri
pirobebis ganmtkicebas, romelic uzrunvelyofs yvela moqalaqis nebis Tavisuflad
da Zaldautaneblad gamoxatvis saSualebas, rom gaCndes sruli SesaZlebloba
Seiqmnas stanicebis, soflis da qalaqebis mosaxleobis yvela janmrTel Zalaze
dayrdnobiT, saolqo da sakavSiro xelisufleba erovnul-teritoriuli
warmomadgenlobis sawyisebze…
miiswrafvis ra
am amocanis uswrafesi ganxorcielebisaken, gaerTianebuli mTavroba upirveles
yovlisa Seudga sruli wesrigis aRdgenas dasaxlebul adgilebSi da rkinigzebze,
raTa uzrunvelyos mravaltanjuli ruseTis jaris, amierkavkasiis da Turqestanis
mosaxleobis da ruseTis muSaTa samrewvelo centrebis sursaTiT da furaJiT uwyveti
momarageba, xolo Tavisi stanicebis, soflebis da qalaqebis _ sameurneo da
saojaxo yofisTvis aucilebeli pirveladi moxmarebis sagnebiT. amasTan erTad,
gaerTianebuli mTavroba SeSfoTebulia adgilobrivi finansebis organizaciiT,
romelTa moSlam mZime mdgomareobaSi Caayena samTavrobo, sazogadoebrivi da kerZo
dawesebulebebis mosamsaxureebi da saerTod, mSromeli xalxi, romelTa interesebsac
gaerTianebuli mTavroba Tavis gansakuTrebuli yuradRebisa da zrunvis sagnad
miiCnevs.
puriT,
navTobiT, naxSiriT, saqonliT, mariliT da bunebis yvela sikeTiT mdidar
samxreT-aRmosavleTs gaaCnia yvela monacemi sulieri da materialuri kulturis
sruli gafurCqvnisaTvis, magram mTeli rusi xalxis sulTamxuTavi TviTmpyrobelobis
reJimi CanasaxSive klavda mas. gaerTianebuli mTavroba miiRebs yvela zomebs
imisaTvis, rom samxreT-aRmosavleTis gaTavisuflebulma xalxebma, romelTac Tavidan
aiSores anarqiis damRupveli rRveva, miiRon sruli SesaZlebloba danergon TavisTan
ganmanaTlebloba, mrewveloba da vaWroba. amasTan erTad gaerTianebuli mTavroba
dasaxavs gzebs agraruli sakiTxis umtkivneulo gadawyvetisaTvis, adgilobriv
TviTmyofad TaviseburebebTan da mSromeli miwaTmomqmedi mosaxleobis interesebTan
sruli SesabamisobiT.
daundobeli
bedis nebiT ruseTi Cayenebulia gamouval mdgomareobaSi frontze: erTis mxriv mas
faqtiurad ar SeuZlia gaagrZelos mZime omi, meores mxriv _ mas ar SeuZlia dados
separatuli zavi mokavSireTa Tanxmobis gareSe. gaerTianebuli mTavroba maRla
ayenebs xelSekrulebaTa siwmindes da amitom, samxreT-aRmosavleTis kavSirs uxsnis
yovelgvar pasuxismgeblobas im Sedegebze, romlebsac gamoiwvevs centraluri
saxelmwifo xelisuflebis dampyroblebis gadawyvetileba dadon separatuli zavi.
aRiarebs ra
sazogadod, rom mTeli qveynis bedis gadawyvetis ufleba ekuTvnis mxolod
xelisuflebas, romelic sworad gamoxatavs ruseTis xalxebis diadi ojaxis yvela
wevris WeSmarit nebas, gaerTianebul mTavrobas swams, rom kazakebis, mTielTa da
stepebis xalxebis mier mTeli saSinao da saerTo-saxelmwifoebrivi cxovrebis
mSeneblobis arCeul gzas Sexvdeba jansaRi demokratiuli masebis sruli
TanagrZnoba, moipovebs maTi mxridan Zmur mxardaWeras da daexmareba erToblivi
ZalisxmeviT Seiqmnas erTiani, diadi da Zlieri ruseTis demokratiuli federaciuli
respublika.
samxreT-aRmosavleTis
kavSiris gaerTianebuli mTavroba.
q.
ekaterinodari. 1917 wlis 28 noemberi
(Союз
объединенных
горцев
Северного
Кавказа и
Дагестана (1917–1918).
Горская
Республика
(1918–1920). Документы
и материалы.
Махачкала, 1994,
стр. 87-88)