afxazeTis respublikis saxalxo krebis _ parlamentis dadgenileba @saqarTvelos demokratiuli respublikisa da sabWoTa saqarTvelos xelisuflebis mier afxazi xalxisa da afxazeTSi mcxovrebi sxva xalxebis warmomadgenelTa winaaRmdeg genocidisa da sxva rep­resiuli zomebis dagmobis da maTi Sedegebis daZlevis Sesaxeb@

XIX saukunis bolos, afxazi-adiReeli da sxva xalxebis didi umravlesobis deportaciis Semdeg, mkvidri xalxebisagan dacarielebuli kavkasiis miwebis aTvisebis procesSi, qarTuli in­teligenciis, Tavad-aznaurobis da burJuaziis nacionalistur wreebSi Caisaxa mcire qar­Tu­li imperiis Seqmnis idea. Tumca, regionSi Seqmnilma samxedro-politikurma, eTnodemogra­fi­ulma da sxvagvarma garemoebebma ar misces maT mTeli kavkasiis masStabiT am ideis re­a­li­za­ci­is saSualeba. Semdgom periodebSi qarTvelma nacionalistebma Tavisi Zalisxmeva mimarTes sa­qarTvelos kolonialuri moTxovnebisaken, misi afxazeTze gansakuTrebuli uflebebis Te­o­riul dasabuTebisaken, xolo praqtikaSi axlad Seqmnili qarTuli saxelmwifos Semad­gen­lo­ba­Si afxazuri miwebis inkorporaciisaken.

icvleboda xelisuflebebi, sazogadoebriv-ekonomikuri formaciebi, qarTvel politi­kos­Ta Taobebi,  magram afxazeTis STanTqmis am ukanasknelTa ganzraxva ar cxreboda, piriqiT, axal Zalas ikrebda. saqarTvelos mier afxazeTis srulad STanTqmisaTvis ori gza daisaxa: pirveli - mSvidobiani, anu afxazeTSi qarTuli mosaxleobis meqanikuri zrda da afxazebis xelovnuri asimilacia da meore - samxedro, agresiuli nacionalizmis mier warmoSobili, anu qveynis okupacia, mkvidri xalxis gawyveta. qarTveli kolonizatorebis mier dasaxuli miznis miRwevisaTvis mTavari dabrkoleba gaxda deportaciis Semdeg samSobloSi darCenili afxazuri mosaxleoba, romlis winaaRmdegac mimarTes mTeli TavianTi Zalisxmeva.

afxazebis asimilirebis RonisZiebebi gamoixateboda afxazeTSi qarTvelTa masobriv gadmosaxlebaSi, xalxis istoriis damaxinjebaSi da sxv. tardeboda jer kidev carizmis dros, ruseTis imperiis daSliT da saqarTvelos demokratiuli respublikis SeqmniT (1918-1921 ww.) afxaz xalxs Tavs axali ubedurebebis talRa daatyda . saqarTvelos samxedro-politikurma xelmZRvanelobam agresias mimarTa afxazeTis winaaRmdeg, m oaxdina misi teritoriis okupacia, bolSevizmTan brZolis mizeziT, winaswarganzraxulad daiwyo afxazuri mosaxleobis gawyveta, af­xazeTidan somxebis, berZnebis, sxva xalxebis warmomadgenlebis gaZeveba, xolo maT sacxov­rebel adgilebSi dasavleT saqarTvelodan axali kolonistebis Casaxleba, ixsneboda mar­to­o­den qarTuli skolebi, saqmis warmoeba praqtikulad qarTul enaze iyo gadayvanili.

afxazeTis ssr saxiT 1921 wlis martSi afxazuri saxelmwifoebriobis aRorZinebam Seqmna af­xazi xalxis da afxazeTis mTeli mravalerovani mosaxleobis fizikuri gadarCenis, socia­lur-ekonomikuri da kulturuli ganviTarebis pirobebi. magram imave wlis bolos stalinma aiZula afxazeTi daedo saqarTvelosTan @gansakuTrebuli samokavSiro xelSekruleba@, xolo aTi wlis Semdeg 1931 wlis 19 Tebervals, afxazeTis ssr gardaiqmna avtonomiur respublikad da Seyvanil iqna saqarTvelos ssr SemadgenlobaSi. afxazeTis saxelmwifo statusis avtono­miamde daqveiTebam gamoiwvia afxazi xalxis mravaldRiani saerTo-erovnuli Sekreba (18-26 Tebervali 1931 w.), romelmac sabWoTa xelisuflebis mimarT undobloba gamoxata.

saqarTvelos xelisuflebam moskovis aqtiuri mxardaWeriT 30-iani wlebis Sua perio­di­dan gaSala represiebi afxazeTis politikuri xelmZRvanelobis, erovnuli inteligenciis, mo­wi­nave glexobis da mTlianad afxazi xalxis winaaRmdeg. Semdeg amas mohyva afxazuri anbanis qarTul grafikaze gadayvana, afxazur leqsikaSi qarTuli sityvebis xelovnuri CarTva, af­xa­zu­ri skolebis daxurva, afxazur enaze radiomauwyeblobis Sewyveta, geografiul dasaxale­baTa gadarqmeva, afxazi xalxis istoriis mouridebeli damaxinjeba da a. S. male respublikis teritoriaze saqmis warmoeba qarTul enaze gadavida. afxazebs aiZulebdnen SeecvalaT gvarebi da erovneba. paralelurad tardeboda saqarTvelodan afxazeTSi qarTvelebis gadasaxlebis farTomasStabiani kampania. am mizniT Seqmnili iyo mZlavri samSeneblo qveganayofi @afxaz­pe­re­selenstroi da afxazeTis da saqarTvelos mTavrobebTan arsebuli mmarTvelobiTi aparati. Casaxleba iZulebiT, zogan ki Zaladobriv xasiaTs atarebda. arsebuli kanonebis darRveviT afxazur soflebs arTmevdnen nakveTebs, romlebzec asaxlebdnen saqarTvelos sxvadasxva regionebidan iZulebiT Camosaxlebul glexebs.

specialuri qarTuli sakolmeurneo dasaxlebebis geografias da struqturas upira­te­sad afxazuri mosaxleobiT dasaxlebul raionebSi (oCamCiris, gudauTis da gagris raionebSi), kerZod, kompaqturobis maRali xarisxi, monoeTnikuroba, maTi ganlageba afxazuri soflebis SigniT da maT Soris, magistraluri gzebis gaswvriv da a. S., movlenaTa mSvidobiani ganviTarebis dros hqonda eTnomaerozirebeli , xolo qarTvelTa asimilatoruli moqmedebis mimarT afxa­ze­bis mxridan winaaRmdegobis gawevis SemTxvevaSi - samxedro-politikuri funqcia . yovelive es Tanamedrove saerTaSoriso samarTliT fasdeba, rogorc genocidi.

afxazeTis mosaxleobis saerTo raodenobaSi qarTvelTa xvedriTi wilis gazrdis mizniT, saqarTvelos xelmZRvanelobis mier afxazeTidan gasaxlebuli berZnebis, Turqebis, lazebis da sxvaTa saxlebi da binebi gadaecaT saqarTvelodan Camoyvanil qarTuli erovnebis pirebs. qar­Tuli agresiuli nacionalizmis mier afxazeTSi Seqmnilma autanelma pirobebma afxazebis msgavsad, sxva xalxebis warmomadgenlebic aiZules daetovebinaT respublika. magaliTad, 1949-1953 wlebSi afxazeTi datova 1500 somxurma ojaxma.

genocidisa da sxvadasxva represiuli zomebis Sedegad XX saukunis Sua periodSi TiTqmis mTli­anad gaqarTvelda samurzayanoelebis afxazuri eTnikuri jgufi, rac 40 aTas kacs Se­ad­gen­da, xolo afxazebis saerTo raodenoba 1886 wlidan (59,0 aTasi kaci) 1959 wlamde (61,2 aTasi kaci), anu 70 welze meti xnis ganmavlobaSi praqtikulad ar Secvlila. amave periodSi migraciisa da afxazebis asimilaciis wyalobiT qarTuli mosaxleoba 4 aTasidan 158 aTasamde gaizarda.

realurad dadga msoflios eTnografiuli ruqidan afxazebis sruli eTno-kulturuli gaqrobis sakiTxi. mxolod stalinuri totalitaruli reJimis Secvlam gadaarCina afxazi xal­xi. magram afxazeTi saqarTvelos SemadgenlobaSi rCeboda da saqarTvelos xelmZRvaneloba Se­niR­buli formiT, axali samrewvelo sawarmoebis, umaRlesi da saSualo saswavlo dawesebule­be­bis da sxvadasxva saxis dawesebulebebis gaxsnis gziT agrZelebda afxazeTSi qarTuli mosax­leobis zrdas da mkvidri eTnosis erovnul kulturaze ieriSs. amitom afxazeTis saqarTvelos SemadgenlobaSi yofnis mTeli Semdgomi periodi aRiniSneba afxazi xalxis brZoliT Tbilisis re­Jimisagan ganTavisuflebisaTvis, rac gamoixata 1956, 1964, 1967, 1978, 1989 wlebis antiqarTul gamosvlebSi. ssrk-s daSlasTan erTad qarTul-afxazuri dapirispireba gadaizarda afxazeTis winaaRmdeg saqarTvelos samxedro agresiaSi , 1992-1993 wlebis qarTul-afxazur omSi.

aZlevs ra politikur-samarTlebrivi Sefasebas saqarTvelos demokratiuli respublikis da sabWoTa saqarTvelos reJimebis dros afxazeTSi zemoxsenebuli faqtebs da movlenebs, af­xa­zeTis respublikis saxalxo sabWo adgens:

1. cnobil iqnes:

a) agresiisa da okupaciis aqtebad 1918-1921 ww. saqarTvelos demokratiuli respublikis jarebis afxazeTis teritoriaze SeWra;

b) genocidis aqtebad saqarTvelos demokratiuli respublikis samxedro-politikuri reJimis mier 1918-1921 wlebSi Cadenili afxazebis fizikuri ganadgureba, afxazeTSi demog­ra­fi­uli situaciis xelovnuri Secvla, afxazeTSi qarTuli enis ZaliT danergva.

2. cnobil iqnes avtonomiis uflebebiT afxazeTis ssr-is CarTva saqarTvelos ssr Semad­gen­lobaSi afxazi xalxisa da misi saxelmwifoebriobis winaaRmdeg mimarTul winaswar­gan­zra­xul, marTlsawinaaRmdego politikur aqtebad,.

3. cnobil iqnes afxazebis genocidis aqtad kacobriobis winaaRmdeg Cadenili umZimesi danaSaulebani, Cadenili afxazeTSi saqarTvelos ssr xelisuflebis mier 30-40-ian wlebSi _ afxazeTis politikuri xelmZRvanelobis, erovnuli inteligenciis, mowinave glexobis ga­nad­gu­reba, afxazuri alfavitis qarTul grafikaze gadayvana, afxazuri skolebis daxurva, af­xa­zur enaze radiomauwyeblobis Sewyveta, geografiul dasaxalebaTa gadarqmeva, istoriis falsifikacia, afxazeTSi demografiuli situaciis xelovnuri Secvla.

4. cnobil iqnes afxazi xalxi adre represirebul xalxad, xolo berZnebi, lazebi, Turqebi da sxva xalxebis warmomadgenlebi, gasaxlebulni 40-ian wlebSi, afxazeTis adre represirebul erovnul jgufebad.

5.   cnobil iqnes masiuri gamosvlebi afxazeTSi 1956, 1964, 1967, 1978, 1989 wlebSi sabWoTa sa­qar­Tvelos koloniuri reJimis winaaRmdeg afxazi xalxis erovnul-gamaTavisuflebeli brZo­lis gamovlinebad.

6. gamomdinare istoriuli gamocdilebidan, CaiTvalos, rom afxazeTis suverenuli, de­mokratiuli, samarTlebrivi saxelmwifoa afxazi xalxis fizikuri da eTnikuri gadarCenis, Sem­dgomi socialur-ekonomikuri da kulturuli aRorZinebis, afxazeTSi mcxovrebi yvela xal­xis uflebaTa da TavisuflebaTa dacvis mTavar garantia.

7. gamomdinare afxazeTSi amJamad arsebuli rTuli demografiuli situaciidan, romelic istoriuli warsulis gadmonaSTs warmoadgens, mieces rekomendacia afxazeTis respublikis prezidentsa da ministrTa kabinets ganisazRvros saxelmwifos grZelvadiani demografiuli po­litika, miRebul iqnes afxazeTis demografiuli ganviTarebis saxelmwifo programa.

8. daevalos afxazeTis respublikis saxalxo krebis sakanonmdeblo komitets, mecnierebis, ga­naTlebisa da kulturis komitets da @afsuaras@ tradiciuli kulturis problemebis komi­si­as SeimuSaon kanonebisa da dadgenilebebis proeqtebi, romelnic xels Seuwyoben afxazeTSi de­mografiuli situaciis gaumjobesebas, afxazuri enis, kulturisa da tradiciebis Se­nar­Cu­nebas da ganviTarebas.

9. afxazeTis respublikis saxalxo krebis mecnierebis, ganaTlebisa da kulturis ko­mi­tet­ma daaCqaros muSaoba kanonebis proeqtebze afxazeTis respublikis dasaxlebuli punq­te­bis da sxva adgilebis istoriuli dasaxelebebis srulmasStabiani aRdgenis Taobaze.

10. rekomendacia mieces afxazeTis mecnierebaTa akademiis d. i. gulias saxelobis humani­ta­ruli kvlevebis afxazur instituts: daCqardes samecniero-kvleviTi muSaoba afxazi xalxis istoriis, enisa da kulturis aqtualur problemebze, maT gamocemasa da popularizaciaze. am mizniT eTxovos afxazeTis respublikis ministrTa kabinets gamoyos damatebiTi saxsrebi.

11. daevalos afxazeTis respublikis saxalxo krebis sakanonmdeblo komitets da adamia­nis uflebebis komitets SeimuSaon kanonebis proeqtebi afxazeTis adre represirebuli erov­nu­li jgufebis (berZnebis, lazebis, Turqebis da sxv.) reabilitaciis Taobaze.

afxazeTis respublikis saxalxokrebis _ parlamentis spikeri s. jinjolia

q. soxumi, 15 oqtomberi 1997 weli.

(Сборник Законодательных актов Республики Абхазия , № 362, 1997, gv. 109-113. sakuTari Targmani)