afxazeTis respublikis parlamentis _ saxalxo krebis dadgenileba 1992-1993 wlebSi saqarTvelo-afxazeTis omis dros saqarTvelos samxedro-politikuri xelisuflebis mier afxazeTis mosaxleobis winaaRmdeg ganxorcielebuli genocidis, eTnikuri wmendisa da sxva danaSaulTa dagmobis Sesaxeb

sabWoTa socialisturi respublikebis kavSiris daSlis procesSi saqarTvelos imperiis gadasarCenad saqarTvelos xelisuflebam gadawyvita, ZaliT daekavebina Tavis SemadgenlobaSi afxazeTi, samxreT oseTi da sxva araqarTuli regionebi. oficialurma xelisuflebam jer kidev 80-iani wlebis dasasrulidan gaaCaRa antiafxazuri kampania afxazeTis im mravalaTasiani qar­Tuli mosaxleobis imediT, romelic aq demografiuli eqspansiis Sedegad aRmoCnda. mTavrobis socialuri dakveTiT saqarTvelos samecniero da SemoqmedebiTi inteligencia, araformaluri organizaciebi da sasuliero pirebi erTxmad adanaSaulebdnen “gadamTiel~ afxazebs qarTveli xalxis yvela marcxSi, kerZod, ki im winaaRmdegobebSi, romlebic maT saxelmwifoebrivi da­mo­u­kideblobis gzaze SeeqmnaT. sinamdvileSi ki agresiuli qarTuli nacionalizmis kacTmoZule ideo­logia afxazeTSi erovnebaTaSorisi SuRlis gasaRviveblad da afxazebisa da afxazeTSi mcxov­rebi sxva erovnebis xalxebis dasaSineblad, afxazeTis saxelmwifos gasuqmeblad da sa­qar­Tvelos socialisturi respublikis teritoriaze unitaruli, mononacionaluri damouki­de­beli qarTuli saxelmwifos SesqmnisaTvis   iyo mimarTuli. am sanukvari miznis mowinaaRmde­ge­ebs fizikuri ganadgureba an afxazeTidan gaZeveba emuqrebodaT.

saqarTvelos xelisuflebis mier 1989 wlis ivlisSi afxazeTSi inspirirebuli sisxliani mov­lenebi dagegmili farTomasStabiani erovnebaTaSorisi da saxelmwifoTaSorisi SeiaraRe­bu­li dapirispirebis generaluri repeticia iyo.

Semdgom wlebSi Tbiliseli emisrebis waqezebiT qarTveli ultranacionalistebi Seud­gnen saswavlo dawesebulebebis, sawarmoebis, organizaciebis, SemoqmedebiTi kavSirebisa da TviT sportuli gundebis wevrTa erovnuli niSniT dayofas; araqarTvel moqalaqeebs samsa­xur­Si ar Rebulobdnen. erovnuli niSniT dayofis tendencia Semdgom afxazeTis Sinagan saqmeTa saministroze, prokuraturaze, umaRles sabWosa da mTavrobazedac gavrcelda. imavdroulad Seiqmna qarTuli ukanono SeiaraRebuli formirebebi, romlebic afxazeTis teritoriaze mSvi­do­biani mosaxleobis SantaJiT, ZarcviT, teroriTa da diversiiT iyvnen dakavebuli.

xelovnurad Seqmnili daZabulma sazogadoebriv-politikurma da kriminogenulma viTa­re­bam aTasobiT rusi, somexi, berZeni da sxva erovnebis warmomadgeneli aiZula daetovebina res­publika. paralelurad saqarTvelodan afxazeTSi mudmivad sacxovreblad gadmodiodnen erov­nebiT qarTveli moqalaqeebi.

afxazeTis xelmZRvanelobam araerTxel mimarTa saqarTvelos xelisuflebas, aRekveTa amgvari feTqebadsaSiSi procesebi, magram uSedegod.

sul ufro mzardi qarTul-afxazuri dapirispirebis procesSi, ssr kavSiris da, Sesaba­misad, sabWoTa saqarTvelos daSlis fonze gawyvetil iqna saqarTvelosa da afxazeTs Soris saxelmwifoebriv-samarTlebrivi urTierToba. 1990 wlis 25 agvistos afxazeTis umaRlesma sabWom, aSinebda ra  afxazeTis saxelmwifoebriobis xelyofa, axorcielebda ra afxazi xalxis gamoiyena ra TviTgamorkvevis uflebas, miiRo deklaracia “afxazeTis saxelmwifo suverenite­tis Sesaxeb~ da dadgenileba “afxazeTis saxelmwifoebriobis dacvis samarTlebrivi garanti­e­bis Sesaxeb~. 1992 wels saqarTvelos samxedro sabWom aRadgina saqarTvelos 1921 wlis konsti­tu­ciis moqmedeba, romelSic ar iyo gansazRvruli afxazeTis saxelmwifo satatusi, cota mogvianebiT ki, 1992 wlis 23 ivliss afxazeTis umaRlesma sabWom aRadgina afxazeTis 1925 wlis konstituciis moqmedeba, romlis Tanaxmadac afxazeTi suverenuli saxelmwifo iyo.

1992 wlis 11 agvistos afxazeTis saxelmwifoebis likvidaciisa da afxazi xalxisaTvis po­litikuri damoukideblobis warTmevis mizniT saqarTvelos respublikam ganaxorciela Se­i­ara­Rebuli Tavdasxma afxazeTze. saqarTvelos okupaciurma jarebma, romelTa Semadgenlo­baSic iyo spatimrobis adgilebidan winaswarganzraxviT gamoSvebuli aTasobiT damnaSave, Ca­i­dines samxedro danaSaulebi _ daangries qalaqebi da sxva dasaxlebuli punqtebi, gaanadgures eris kulturuli faseulobebi, maT Soris, afxazeTis centraluri saxelmwifo arqivi, msof­li­oSi erTaderTi afxazmcodneobis samecniero kvleviTi instituti, sastikad epyrobodnen sam­xedro tyveebsa da daWrilebs, xocavdnen da aupatiurebdnen mSvidobian moqalaqeebs, Zar­cvav­dnen da itacebdnen sazogadoebriv da kerZo sakuTrebas. saqarTvelos samxedro-po­li­ti­kuri xelisufleba xelmZRvanelobda principiT “afxazeTi afxazebis gareSe~, rac sate­le­vi­zio gamosvlaSi oficialurad daadastura 1992 wlis 25 agvistos saokupacio jarebis mTa­var­sardalma polkovnikma g. yaryaraSvilma. afxazTa, maT Soris, qalebis, bavSvebisa da mo­xu­ce­bis, masobriv mkvlelobaSi yvelaze aqtiur monawileobas Rebulobda afxazeTis qarTuli mo­saxleoba, gansakuTrebiT, stalinis dros QCamosaxlebulTa dasaxlebebidan.

eTnikuri wmendis Sedegad afxazeTis okupirebul nawilSi, maT Soris, oCamCireSi, soxumsa da gagraSi faqtobrivad aRar darCa afxazuri mosaxleoba. magaliTad, afxazeTis proku­ra­tu­ris monacemebiT, q. oCamCireSi mcxovrebi 7 aTasi afxazidan 400 afxazi aiZules, Caweriliyo qar­Tvelad, asobiT adamiani daxoces, danarCenebma ki gaqceviT uSveles Tavs.

qarTvelma okupantebma TavianTi moqmedebebis simZimis centri afxazeTis aRmosavleT na­wilze gadaitanes. saqarTvelos xelmZRvanelobis miTiTebiT, am regionSi maT mier alyaSe­mor­tymuli da gare samyarosagan izolirebuli iqna yvela afxazuri dasaxlebuli punqti qalaq tkuarCalis CaTvliT. uaxlesi samxedro teqnikisa da SeiaraRebis, maT Soris, @gradis@ da @ura­ganis@ sistemis masobrivi ganadgurebis iaraRis, moculobiTi (nemsovani) Wurvebis da sxva iaraRis gamoyenebiT, romlebic akrZalulia Jenevis 1949 wlis konvenciiT, agresori mizan­mi­mar­Tulad da meTodurad anadgurebda abJuis afxazeTis afxazur mosaxleobas, romelic mTe­li afxazi xalxis TiTqmis naxevars Seadgenda. saomari moqmedebebisas mTeli rigi afxazuri da­saxlebuli punqtebisa aRigava pirisagan miwisa. aRsaniSnavia, rom afxazeTis armiis meomarTa mier nadavlis saxiT mopovebul saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis 24-e brigadis Stabis do­ku­mentebSi aRmoCenilia masirebuli birTvuli dartymis gegma, romelic 1992 wlis 26 dekembers un­da ganxorcielebuliyo 34 samizneze, maT Soris, afxazeTis aRmosavleTi nawilis dasaxle­bu­li punqtebe.

genocidisagan SiSiT soxumis, gagrisa da respublikis sxva dasaxlebuli punqtebis af­xaz­ma da sxva erovnebis mosaxleobam mtrul rkalSi Cawerili da gare samyarosagan mowyvetil bzifis afxazeTs miaqyda, romelic iseve rogorc afxazeTis aRmosavleTi nawili, uTanasworo oms awarmoebda.

amgvarad, XX saukunis dasasruls qarTvelma nacionalistebma mTeli civilizebuli msof­lios Tvalwin ganaxorcieles afxazi xalxis mizanmimarTuli ganadgureba, rac gaeros ge­neraluri asambleis 1948 wlis 9 dekembris konvenciiT kvalificirebulia, rogorc genocidi.

afxazeTis respublikis prokuraturam saqarTvelos saokupacio xelisuflebis mier Cadenili masobrivi danaSaulebis faqtebze aRZra sami aTasze meti sisxlis samarTlis saqme. aTasobiT somexi, berZeni, rusi, ukraineli, ebraeli, estoneli, Turqi da sxva erovnebis ada­mi­ani iZulebuli gaxda, daetovebina afxazeTi. ase, magaliTad, mxolod erT dReSi _ 1993 wlis 15 agvistos, afxazeTidan gaZevebul iqna 1200 berZeni. moqalaqeebs, romlebic iZulebiT to­veb­dnen okupirebul teritorias, xelisufleba, rogorc wesi, amowerda sacxovrebeli ad­gi­li­dan da arTmevda xelwerils imis Taobaze, rom isini aRar dabrundebodnen afxazeTSi. af­xa­ze­Tis deportirebul moqalaqeTa saxlebsa da binebs mxolod da mxolod erovnebiT qarTve­lebs aZlevdnen, maT, vinc ibrZoda an vinc saswrafod iqna Camoyvanili saqarTvelodan.

afxazeTis respublikis umaRlesma sabWom jer kidev omis dasawyisSi Tavis sagangebo dad­ge­nilebebSi (15.09.1992) saqarTvelos samxedro-politikuri xelisuflebis moqmedebebi, mi­mar­Tuli afxazeTisa da misi mosaxleobis winaaRmdeg Seafasa, rogorc agresia da genocidi. res­publikis xelmZRvanelobam, sazogadoebriv-politikurma organizaciebma, samecniero da kvleviTma dawesebulebebma, afxazeTis calkeulma moqalaqeebma araerTxel mimarTes msoflio sazogadoebriobas genocidis, eTnikuri wmendisa da sxva saxis danaSaulTa  aRkveTis mo­wo­de­biT, romlebsac saqarTvelos xelisufleba axorcielebda afxazeTSi. magram msoflio sazoga­do­ebriobis mier ar iqna gatarebuli saTanado praqtikuli RonisZiebebi afxazebisa da af­xa­ze­Tis mTeli mravalerovani mosaxleobis gadasarCenad.

afxazeTis mosaxleobam daujerebeli Zalisxmevisa da mniSvnelovani msxverplis fasad gmi­rulad daicva Tavisi samSoblos Tavisufleba da damoukidebloba. am wminda omSi mas mniS­vne­lovani daxmareba aRmouCines moxaliseebma CrdiloeT kavkasiidan, ruseTis samxreTidan, afxazur-adiReuri diasporis warmomadgenlebma, keTili nebis adamianebma. qarTuli jarebis ukan daxevisas afxazeTi datova respublikis qarTuli mosaxleobis umravlesobam, romelic aq “mexuTe kolonis~ rols asrulebda.

aqtiuri saomari moqmedebebis dasrulebis Semdeg saqarTvelos xelisufleba yovel Ro­nes xmarobs, raTa msoflio sazogadoebriobas daumalos mis mier afxazeTSi ganxorcielebuli danaSaulebrivi qmedebebi. metic, igi cdilobs, yovlad usafuZvlod miaweros afxazeTis mxares “agresiuli separatizmi~” da qarTvelTa ““genocidi~, riTac qmnis mcdar sazogadoebriv azrs problemis Zalismieri gadawyvetis aucileblobisa da marTlzomierebis Sesaxeb.

samwuxarod, maSin, rodesac saerTaSoriso da regionuli organizaciebi mdumared adev­neben Tvals yovelives, molaparakebebze xelsemwyobi ruseTis federacia saqarTvelosagan miRebul calmxriv informaciaze dayrdnobiT afxazeTis winaaRmdeg axorcielebs ekonomikur da informaciul blokadas, riTac kidev ufro mZimdeba omisagan dazaralebuli, mravaltan­juli afxazeTis mravalerovani mosaxleobis mdgomareoba.

aZlevs ra afxazeTSi 1992-1993 wlebSi momxdar movlenebs politikur Sefasebas, af­xa­ze­Tis res­pub­li­kis sa­xal­xo kre­ba ad­gens:

1. cno­bad iRebs ra “af­xa­ze­Tis wi­na­aR­m­deg sa­qar­T­ve­los sa­xel­m­wi­fo sab­Wos Se­i­a­ra­Re­bu­li ag­re­si­is Se­sa­xeb~ af­xa­ze­Tis res­pub­li­kis uze­na­e­si sab­Wos pre­zi­di­u­mis 1992 wlis 15 seq­tem­b­ris dad­ge­ni­le­bas sa­er­Ta­So­ri­so sa­mar­T­lis Ta­nax­mad, 1992 wlis ag­vis­to­Si af­xa­ze­Tis te­ri­to­ri­a­ze sa­qar­T­ve­los ja­re­bis Sey­va­na cno­bil iq­nes af­xa­ze­Tis sa­xel­m­wi­fo­eb­ri­o­bis ga­uq­me­bis, mi­si xal­xis­T­vis po­li­ti­ku­ri ne­bis war­T­me­vi­sa da mis te­ri­to­ri­a­ze ko­lo­ni­u­ri re­Ji­mis aR­d­ge­ni­sa­ken mi­mar­Tul ag­re­si­is aq­tad.

2. miC­ne­ul iq­nes sa­qar­T­ve­lo-af­xa­ze­Tis 1992-1993 wle­bis omi sa­er­Ta­So­ri­so, sa­xel­m­wi­fo­Ta­So­ri­so xa­si­a­Tis, sam­xed­ro-po­li­ti­kur kon­f­liq­tad, ro­mel­Sic mo­na­wi­le­ob­da ori kon­f­liq­tu­ri mxa­re, ori sa­xel­m­wi­fo_sa­qar­T­ve­los res­pub­li­ka da af­xa­ze­Tis res­pub­li­ka da meb­r­Zo­li mxa­re­e­bis sta­tu­siT sar­geb­lob­d­nen af­xa­ze­Tis res­pub­li­kis erov­nul-gan­ma­Ta­vi­suf­le­be­li moZ­ra­o­bi­sa da yo­fi­li met­ro­po­li­is, sa­qar­T­ve­los res­pub­li­kis Za­le­bi.

3. aRi­a­re­bul iq­nas, rom sa­qar­T­ve­los res­pub­li­kis ja­reb­ma sa­o­mar moq­me­de­ba­Ta war­mar­T­vis sa­er­Ta­So­ri­so sa­mar­T­liT gaT­va­lis­wi­ne­bu­li ka­no­ne­bi­sa da we­se­bis dar­R­ve­viT af­xa­ze­Tis oku­pi­re­bul te­ri­to­ri­a­ze Ca­i­di­nes da­na­Sa­u­li mSvi­do­bis wi­na­aR­m­deg, um­Zi­me­si sam­xed­ro da­na­Sa­u­lo­ba­ni.

4. cno­bad iRebs ra “af­xa­zi xal­xis ge­no­ci­dis Se­sa­xeb~ af­xa­ze­Tis res­pub­li­kis uze­na­e­si sab­Wos 1992 wlis 15 seq­tem­b­ris dad­ge­ni­le­bas, ga­e­ros ge­ne­ra­lu­ri asam­b­le­is 1948 wlis 9 de­kem­b­ris kon­ven­ci­is sa­fuZ­vel­ze, af­xa­ze­Tis res­pub­li­kis sa­xal­xo kre­ba adas­tu­rebs da gmobs sa­qar­T­ve­los sam­xed­ro-po­li­ti­ku­ri xe­li­suf­le­bis mi­er af­xa­zi xal­xis wi­na­aR­m­deg, mi­si, ro­gorc da­mo­u­ki­de­be­li eT­no­sis, sru­li ga­nad­gu­re­bis gan­z­rax­viT Ca­de­nil ge­no­cid­sa da eT­ni­kur wmen­das.

5. da­e­va­los af­xa­ze­Tis res­pub­li­kis ge­ne­ra­lur pro­ku­rors da­aC­qa­ros af­xa­ze­bi­sa da af­xa­ze­Tis sxva xal­xe­bis wi­na­aR­m­deg Ca­de­ni­li ge­no­ci­dis, eT­ni­ku­ri wmen­di­sa da sxva da­na­Sa­u­lo­ba­Ta or­ga­ni­za­to­re­bis, uSu­a­lo Sem­s­ru­leb­le­bi­sa da Ta­na­mo­na­wi­le­e­bis sis­x­lis sa­mar­T­lis pa­su­xis­ge­ba­Si mi­ce­mi­sa da ma­Ti da­pa­tim­re­bis san­q­ci­is ga­ce­mis sa­kiT­xi.

6. af­xa­ze­Tis res­pub­li­kis sa­xal­xo kre­bis ada­mi­a­nis uf­le­ba­Ta ko­mi­si­am, af­xa­ze­Tis res­pub­­li­kis ge­ne­ra­lur­ma pro­ku­ra­tu­ram da­aC­qa­ros sa­mu­Sao qar­Tu­li re­Ji­mis mi­er af­xa­zeT­Si Ca­de­ni­li ge­no­ci­dis, eT­ni­ku­ri wmen­di­sa da sxva da­na­Sa­u­lo­ba­Ta faq­te­bis maq­si­ma­lu­ri ga­mo­aS­ka­ra­ve­bi­sa da msjav­r­de­bi­saT­vis.

7. re­ko­men­da­cia mis­ces af­xa­ze­Tis res­pub­li­kis pre­zi­den­t­sa da mi­nis­t­r­Ta ka­bi­nets, sa­ga­reo po­li­ti­kis Se­mu­Sa­ve­bi­sa da gan­xor­ci­e­le­bi­sas, ker­Zod, sa­qar­T­ve­lo­sa da af­xa­zeTs So­ris ur­Ti­er­To­bis Zi­ri­Ta­di prin­ci­pe­bis dad­ge­nis dros ga­iT­va­lis­wi­nos war­sul­Si af­xa­zi xal­xis wi­na­aR­m­deg sa­qar­T­ve­los xe­li­su­fal­Ta mi­er Ca­de­ni­li ge­no­ci­di­sa da af­xa­ze­Tis sa­xel­m­wi­fo­eb­ri­o­bis xel­yo­fi­sa­ken mi­zan­mi­mar­Tu­li aq­te­bi.

8. mi­e­ces wi­na­da­de­ba af­xa­ze­Tis res­pub­li­kis mi­nis­t­r­Ta ka­bi­nets mos­T­xo­vos sa­qar­T­ve­los mTav­ro­bas qar­Tul-af­xa­zu­ri sam­xed­ro-po­li­ti­ku­ri da ide­o­lo­gi­u­ri da­pi­ris­pi­re­bis dros af­xa­ze­Tis res­pub­li­ki­saT­vis mi­ye­ne­bu­li ma­te­ri­a­lu­ri da mo­ra­lu­ri zi­a­nis anaz­Ra­u­re­ba.

9. ga­e­ros uSiS­ro­e­bis sab­Wos, eu­Tos, dsT sa­xel­m­wi­fo­e­bi­sa da par­la­men­te­bis me­Ta­u­rebs ec­no­boT da sa­Ta­na­do re­a­gi­re­bi­saT­vis ga­da­e­ceT af­xa­ze­Tis res­pub­li­kis pro­ku­ra­tu­ris mi­er mo­po­ve­bu­li ma­sa­le­bi qar­T­ve­li ag­re­so­re­bis mi­er Ca­de­ni­li ge­no­ci­dis, eT­ni­ku­ri wmen­di­sa da sa­er­Ta­So­ri­so sa­mar­T­lis dar­R­ve­vis sxva da­na­Sa­u­lo­be­bis Se­sa­xeb. es ma­sa­le­bi ga­moq­vey­n­des pre­sa­Si, gav­r­cel­des ga­e­ro­Si.

10. eT­xo­vos ga­e­ros uSiS­ro­e­bis sab­Wos:

a) cnos qar­Tu­li sa­o­ku­pa­cio re­Ji­mis mi­er 1992-1993 wleb­Si af­xa­ze­Tis xal­xis wi­na­aR­m­deg Ca­de­ni­li qme­de­ba­ni ge­no­ci­dad _ ada­mi­a­nu­ro­bis wi­na­aR­m­deg da­na­Sa­u­lad;

b) mo­ew­yos sa­er­Ta­So­ri­so sam­xed­ro tri­bu­na­li, ro­mel­zec six­lis sa­mar­T­lis pa­su­xis­ge­ba­Si mi­e­ce­mi­an dam­na­Sa­ve­e­bi, ma­Ti Ta­na­mo­na­wi­le­e­bi da in­s­pi­ra­to­re­bi, rom­leb­mac gan­sa­kuT­re­biT mZi­me da­na­Sa­u­li Ca­i­di­nes af­xa­ze­bi­sa da af­xa­zeT­Si mcxov­re­bi sxva xal­xe­bis mi­marT.

g) ga­mo­yos sa­Ta­na­do re­a­gi­re­bis­T­vis kom­pe­ten­tu­ri sa­er­Ta­So­ri­so ko­mi­sia sa­qar­T­ve­los xe­li­suf­le­bis mi­er af­xa­zeT­Si bir­T­vu­li ia­ra­Ris ga­mo­ye­ne­bis mcde­lo­bis faq­tis da­sad­ge­nad.

11. eT­xo­vos ga­e­ros uSiS­ro­e­bis sab­Wos, eu­Tos, dsT-s mo­ax­di­non sa­qar­T­ve­los xe­li­suf­le­ba­ze po­li­ti­ku­ri, dip­lo­ma­ti­u­ri, eko­no­mi­ku­ri da sxva gav­le­na:

a) qar­Tul-af­xa­zu­ri omi­sa da Sem­d­gom pe­ri­od­Si af­xa­ze­Tis­T­vis mi­ye­ne­bu­li ma­te­ri­a­lu­ri da mo­ra­lu­ri zi­a­nis asaz­Ra­u­reb­lad;

g) sa­qar­T­ve­lo­Si ag­re­si­u­li na­ci­o­na­liz­mis, maT So­ris ko­lo­ni­u­ri ste­re­o­ti­pe­bis aR­mo­saf­x­v­re­lad, rac mud­mi­vad qmnis feT­qe­bad­sa­SiS vi­Ta­re­bas ro­gorc TviT sa­qar­T­ve­lo­Si, ase­ve mTel kav­ka­sia­Si.

af­xa­ze­Tis res­pub­li­kis par­la­men­tis _ sa­xal­xo kre­bis Tav­m­j­do­ma­re s. jin­jo­lia.

1997 wlis 15 oq­tom­be­ri.

(ga­ze­Ti «Ðåñïóáëèêà Àáõàçèÿ», ¹ 109, 1997 wlis 5-6 no­em­be­ri. sa­ku­Ta­ri Tar­g­ma­ni)