afxazeTis respublikis saxalxo krebis-parlamentis dadgenileba afxazeTis respublikis saxalxo krebis_parlamentis mimarTvis Sesaxeb ruseTis federaciis prezidentis da ruseTis federaciis federaluri krebisadmi afxazeTis respublikis damoukideblobis aRiarebisa da ruseTis federaciasa da afxazeTis respublikas Soris asocirebul urTierTobaTa damyarebis Taobaze

afxazeTis saxelmwifoebrioba 1200 welze mets iTvlis. VI I I saukuneSi Tavisi warmoqmnis dRidan afxazeTis saxelmwifo TamaSobda mniSvnelovan rols kavkasiis politikur da ekonomikur cxovrebaSi.

bolo 200-ze meti wlis manZilze ruseTsa da afxazeTs Soris arsebobda mWidro urTierToba, rac Cveni xalxebis mdidar da rTul istorias itevs.

XVI I I saukunis bolosa da XIX saukunis dasawyisis istoriulma realiebma afxazeTis samTavros xeliSeuwyo 1810 wels damoukideblad Sesuliyo ruseTis imperiis SemadgenlobaSi, rasac mowmobs 1810 wlis 17 Tebervlis aleqsandre I-is mier boZebuli sigeli, romlis mixedviTac ruseTis imperatorma aRiara afxazeTis saxelmwifoebrioba da ruseTis proteqtorati gaavrcela masze.

ruseTis imperiis daSlis Semdeg, 1917 wlis 8 noembers afxazi xalxis yrilobaze soxumSi arCeul iqna afxazTa saxalxo sabWo, romelmac miiRo konstitucia da afxazi xalxis deklaracia, 1918 wlis 11 maiss ki aRdgenil iqna afxazeTis saxelmwifoebrioba.

1918 wlis ivnisSi axalgamocxadebuli saqarTvelos demokratiuli respublikis jarebis mier okupirebul iqna afxazeTis teritoria. am moqmedebebma gamoiwvia afxazeTis da Crdilo kavkasiis xalxTa mkveTri protesti da igi Sefasebul iqna, rogorc agresiisa da aneqsiis aqti.

saqarTvelos mTavrobis politikam gamoiwvia mravalerovnuli afxazeTis xalxebis ukiduresi ukmayofileba, ramac qarTuli jarebis gaZevebamde da 1921 wlis 4 marts aq sabWoTa xelisuflebis gamocxadeba migviyvana.

1921 wlis 31 marts gamocxadda damoukidebeli afxazeTis sabWoTa socialisturi respublika. 1921 wlis 21 maiss saqarTvelos revkomma aRiara afxazeTis ssr damoukidebloba da miiRo deklaracia afxazeTis sabWoTa socialisturi respublikis damoukideblobis Sesaxeb.

afxazeTis ssr suverenuli saxelmwifos uflebiT monawileobda ssr kavSiris SeqmnaSi, da misma warmomadgenelma 1922 wlis dekemberSi xeli moawera SeTanxmebas ssrk Seqmnis Sesaxeb.

1922 wlis Tebervlidan 1931 wlis Tebervlamde afxazeTis ssr Tanabaruflebian safuZvelze iyo gaerTianebuli saqarTvelos ssr-Tan da ewodeboda saxelSekrulebo afxazeTis ssr, magram stalinis miTiTebiT 1931 TebervalSi, afxazi xalxis nebis sawinaaRmdegod, saxelSekrulebo afxazeTis ssr gardaiqmna avtonomiur respublikad da Seyvanil iqna saqarTvelos ssr SemadgenlobaSi. afxazeTis suverenuli uflebebis Selaxvam, misi statusis avtonomiis donemde daqveiTebam saqarTvelos SemadgenlobaSi jer kidev maSin gamoiwvia saxalxo aRSfoTeba, - saerToerovnulma krebam gamoxata mkveTri protesti amgvari gadawyvetilebis mimarT.

1937 wels daiwyo erT-erTi yvelaze Savbneli periodi afxazeTis uaxles istoriaSi. beriam respublikas Tavs daatexa terori da represiebi, ramac afxazi xalxis politikuri da inteleqtualuri elitis sruli ganadgureba gamoiwvia. daCqarebuli tempiT tardeboda gaqarTvelebis politika: afxazuri damwerloba gadatvanil iqna qarTul grafikul safuZvelze, ZirZveli afxazuri toponimebi qarTuliT Seicvala, skolebSi swavla qarTul enaze warmoebda, ikrZaleboda afxazebis xalxad moxsenieba, mizanmimarTulad tardeboda asimilacia-gadasaxlebis procesi, mimarTuli mosaxleobis eTnodemografiuli struqturis deformaciisaken. 1937-dan 1953 wlamde periodSi saqarTvelodan afxazeTSi Casaxlda aTobiT aTasi qarTveli, ramac mniSvnelovnad gazarda maTi wili afxazeTis mosaxleobis SemadgenlobaSi.

saqarTvelos Semadgenlobidan afxazeTis gamosvlis moTxovniT erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraobis farglebSi masobrivi mitingebi da gamosvlebi imarTeboda 1957, 1964, 1967, 1978 da 1989 wlebSi.

amasTanave, 1977 wlis ssrk konstituciis Sesabamisad, avtonomiuri respublikebi iTvlebodnen saxelmwifoebad, flobdnen suverenitets TavianT teritoriaze. ”ssr kavSirsa da federaciis subieqtebs Soris uflebamosilebaTa gamijvnis Sesaxeb” ssr kavSiris 1992 wlis 26 aprilis kanonis Sesabamisad, avtonomiuri respublikebi sabWoTa socialisturi saxelmwifoebia, romlebic warmoadgenen federaciis_ssr kavSiris subieqtebs”. maSasadame, saqarTvelosa da afxazeTs Soris kavSiri atarebda saxelmwifoTa _ ssrk subieqtebs Soris urTierTobis xasiaTs.

gasuli saukunis 80-ianis bolo da 90-iani wlebis dasawyisSi ssrk Semadgenlobidan gamosvlisa da saqarTvelos ssr xelisuflebis organoTa samarTlebriv aqtebis aralegitimurad aRiarebis Sesaxeb saqarTvelos calmxrivi gadawyvetilebis pasuxad, afxazeTis assr umaRlesma sabWom afxazeTis saxelmwifoebriobis dacvis mizniT 1990 wlis 25 agvistos miiRo “deklaracia afxazeTis saxelmwifo suverenitetis Sesaxeb” da dadgenileba “afxazeTis saxelmwifoebriobis dacvis samarTlebrivi garantiebis Sesaxeb”, romlebSic dasturdeba, rom saqarTvelos ssr umaRlesi sabWos mier miRebul gadawyvetilebaTa Sedegad afxazeTis yofnas saqarTvelos SemadgenlobaSi gamoecala samarTlebrivi safuZveli.

1990 wlis 3 aprils, e. i. jer kidev saqarTvelos ssrk SemadgenlobaSi yofnis dros miRebuli “ssr kavSiridan mokavSire respublikebis gasvlasTan dakavSirebul sakiTxTa gadawyvetilebis wesis Sesaxeb” ssrk kanonis Sesabamisad, mokavSire respublikis ssrk-dan gasvlis SemTxvevaSi avtonomiuri respublikebis xalxebs unarCundebaT ssr kavSirSi yofnis sakiTxis damoukidebeli gadaWris, agreTve Tavisi saxelmwifoebrivi statusis sakiTxis dayenebis ufleba. am normis Sesabamisad, afxazeTi monawileobda 1991 wlis 17 martis referendumSi da respublikis mosaxleobis umravlesobam mxari dauWira sabWoTa kavSiris SenarCunebas. afxazeTis ass respublikaSi Catarebuli referendumis Sedegebi oficialurad daamtkica ssrk referendumis centralurmakomisiam.

1991 wlis 31 marts saqarTvelos teritoriaze Catarda referendumi saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis Sesaxeb, romelSic afxazeTs monawileoba ar miuRia.

1991 wlis 9 aprils 31 martis referendumis Seegebis safuZvelze saqarTvelos uzenaesma sabWom miiRo “saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis aqti”, romliTac saqarTvelo 1918-1921 wlebis saqarTvelos demokratiuli respublikis samarTalmemkvidred gamocxadda.

amgvarad, warmoiqmna ori, erTmaneTisgan damoukidebeli saxelmwifo: saqarTvelo, romelic acxadebda Tavisi damoukideblobisa da ssrk-dan gasvlis Sesaxeb, da afxazeTi, romelic rCeboda sabWoTa kavSiris subieqtad. maSasadame, Sewyda saxelmwifoebriv-samarTlebrivi urTierTobebi saqarTvelosa da afxazeTs Soris.

amasTan dakavSirebiT, 1992 wlis 31 ivliss saqarTvelos miReba gaeroSi yofili saqarTvelos ssr sazRvrebSi moklebulia safuZvels im mizeziT, rom 1991 wlis 21 dekembridan anu ssr kavSiris daSlis momentidan saqarTvelosa da afxazeTs Soris saxelmwifoebriv-samarTlebrivi urTierToba aRar arsebobda.

afxazeTi, maSindeli politikuri realiebis gaTvaliswinebiT, cdilobda ra Tavidan aecilebina politikuri konfrontacia, sTavazobda saqarTvelos Sewyvetili saxelmwifoebriv-samarTlebrivi urTierTobebis aRdgenas axal, Tanasworuflebian safuZvelze.

afxazeTis umaRlesma sabWom 1992 wlis 23 ivliss 1925 wlis konstituciis safuZvelze afxazeTi suverenul saxelmwifod, saerTaSoriso samarTlis subieqtad gamoacxada. amave dros afxazeTis parlamentma saqarTvelos xelmZRvanelobas winadadebiT mimarTa, daewyoT molaparakebebi federaluri SeTanxmebis safuZvelze Tanabarsubieqtiani urTierTobis damyarebis Sesaxeb, magram saqarTvelom afxazeTTan politikur dialogs Zalis gamoyeneba amjobina. 1992 wlis 14 agvistos daiwyo saqarTvelos SeiaraRebuli agresia suverenuli afxazeTis winaaRmdeg. es iyo saqarTvelos morigi mcdeloba XX saukuneSi moexdina afxazi xalxis genocidi, afxazeTis teritoriis aneqsireba da gaeuqmebina afxazeTis saxelmwifoebrioba.

1993 wlis 30 seqtembers ganmaTavisuflebeli omis damTavrebis Semdeg, 1994 wlis 4 aprils gaerosa da ruseTis federaciis SuamdgomlobiT, euTos monawileobiT qarTulma da afxazurma mxareebma xeli moaweres “gancxadebas qarTvel-afxazTa konfliqtis politikuri mowesrigebis RonisZiebaTa Sesaxeb”, romelmac daafiqsira saxelmwifoebriv-samarTlebrivi kavSiris ararseboba saqarTvelosa da afxazeTs Soris.

1994 wlis 26 noembers afxazeTis respublikis saxalxo kreba –parlamenti Rebulobs afxazeTis respublikis axal konstitucias, romelSic afxazeTs suverenul, demokratiul, samarTlebriv, xalxis Tavisufali TviTgamorkvevis uflebiT istoriulad damkvidrebul saxelmwifod acxadebs.

1999 wlis 3 oqtombers afxazeTSi Sedga saxalxo referendumi, romelzec afxazeTis respublikis moqalaqeTa 97,7% mxari dauWira suverenul, demokratiul, samarTlebriv saxelmwifos. 1999 wlis 12 oqtombers miRebul iqna “afxazeTis respublikis saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenis aqti”, afxazeTis xalxma daadastura Tavisi gadawyvetileba gaagrZelos suverenuli, demokratiuli, samarTlebrivi saxelmwifos _ saerTaSoriso samarTlis subieqtis mSenebloba da miaRwios saerTaSoriso Tanamegobrobis mier mis aRiarebas. afxazi xalxis survili saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRiarebis Sesaxeb Seesabameba gaeros wesdebas, saerTaSoriso paqts ekonomikur, socialur da kulturul uflebebis Sesaxeb, venis deklaracias da sxva sayovelTaod aRiarebul saerTaSoriso aqtebs.

dReisaTvis afxazeTi flobs msoflio sazogadoebriobisagan aRiarebuli yvela aucilebel niSans da atributs suverenuli saxelmwifosi, romlis organizacia da saqmianoba Seesabameba warmomadgenlobiT demokratiasa da xelisuflebis danawilebaze dafuZnebul samarTlebriv da socialur saxelmwifos. afxazeTis respublikaSi Seqmnilia demokratiuli institutebi: ganviTarebuli samoqalaqo sazogadoeba, Tavisufali damoukidebeli masobrivi informaciis saSualebebi, legaluri opozicia, efeqtiani samarTlebrivi sistema.

omisSemdgomma cametwlianma periodma daamtkica afxazeTis damoukidebeli saxelmwifos sicocxlisunarianoba da saWiroa mxolod misi suverenitetis legitimacia gaeros wesdebis Sesabamisad.

afxazeTis respublikis saxalxo kreba aRniSnavs, rom adre afxazeTis respublikis prezidenti da parlamenti, gamoxatavdnen ra xalxis nebas, mimarTavdnen ruseTis federaciis xelmZRvanelobas TxovniT ganexilaT afxazeTis respublikasa da ruseTis federacias Soris asocirebul urTierTobaTa damyarebis sakiTxi, rac arsebiTad ruseTsa da afxazeTs Soris saxelmwifoebriv-samarTlebrivi urTierTobis gaformeba iqneboda.

zemoTqmulidan gamomdinare, efuZneba ra xalxTa TviTgamorkvevis bunebriv uflebas, afxazeTis saxelmwifoebriobis Camoyalibebis da ganviTarebis istoriul realiebs, aRiarebs ra ruseTis gansakuTrebul rols afxazeTis xalxisa da misi saxelmwifoebriobis cxovrebaSi, iTvaliswinebs ra Zmur kavSirebs da mWidro urTierTobebs afxazeTis xalxsa da ruseTis federaciis xalxebs Soris, mxedvelobaSi iRebs ra afxazeTis mosaxleobis absoluturi umravlesobis survils daukavSiros Tavisi bedi ruseTs, risi dadastureba aris is, rom afxazeTis mcxovrebTa 90%-ze metma miiRo ruseTis federaciis moqalaqeoba,

afxazeTis respublikis saxalxo kreba adgens:

1. eTxovos ruseTis federaciis prezidents, ruseTis federaciis federaluri krebis federaciis sabWos da ruseTis federaciis federaluri krebis saxelmwifo dumas aRiaros afxazeTis damoukidebloba da daamyaron asocirebuli kavSiri ruseTis federaciasa da afxazeTis respublikas Soris.

2. es dadgenileba ZalaSia miRebis dRidan.

afxazeTis respublikis saxalxo krebis spikeri n. aSuba.

q. soxumi, 18 oqtomberi, 2006 weli.

(saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros arqivi)