afxazeTis respublikis  umaRlesi sabWos mimarTva saqarTvelos saxelmwifo sabWos

yofili ssrk-s daSlas Tan axlda masSi Semavali respublikebis saxelmwifoebrivi damoukideblobis gamocxadeba. TavianTi suvereniteti gamoacxades yofilma sakavSiro respublikebma da administraciul-mbrZanebluri sistemis principebis Sesabamisad Seqmnilma yofilma avtonomiurma respublikebma. daiwyo bunebrivi procesi sakavSiro da avtonomiur respublikebs Soris kavSiris gardaqmnisa mkafio xelSekrulebiT sawyisebze, romelTac SeuZliaT uzrunvelyon TanamedroveobisaTvis Rirseuli civilizebuli urTierTobebi maT Soris. ruseTSi es procesi dasrulda federaciuli xelSekrulebis xelmoweriT im respublikebis uravlesobasTan, romlebmac gamoacxades Tavisi suvereniteti, TaTreTTan da CeCneTTan ki SeTanxmebis procesi axlac grZeldeba.

urTierTobaTa agebis aseT gzas, romelic gamoricxavs diqtats da daqvemdebarebas, riTac xasiaTdeboda qarTul-afxazuri saxelmwifoebriv-samarTlebrivi ierarqiuli kavSiri sabWoTa xelisuflebis arsebobis 70-ze meti wlis manZilze, daadga afxazeTic. am mizniT, jer kidev ssrk-s arsebobis pirobebSi, 1990 wlis 25 agvistos   afxazeTis umaRlesma sabWom miiRo deklaracia „afxazeTis sabWoTa socialisturi respublikis saxelmwifo suverenitetis Sesaxeb“. deklaraciam daadgina, rom mxolod is aris afxazeTis axali konstituciis safuZveli da gansazRvravs respublikis pozicias samokavSireo xelSekrulebisa da saqarTvelos ssr-sTan xelSekrulebis dadebisas. imave dRes afxazeTis assr umaRlesma sabWom miiRo  dadgenileba „afxazeTis saxelmwifoebriobis dacvis samarTlebrivi garantiebis Sesaxeb“, romelSic garkveviT weria: „afxazeTi mzadaa daiwyos molaparakeba saqarTvelosTan maT Soris Semdgom saxelmwifoebriv-samarTlebriv urTierTobaTa Taobaze“ (punqti 5).

rogorc cnobilia, 1991 wlis martSi afxazeTi gamocxadda damoukidebel sabWoTa socialistur respublikad, romelmac mogvianebiT Seqmna federaciuli kavSiri saqarTvelosTan. afxazeTisa da saqarTvelos urTierToba SemdgomSi regulirdeboda rigi samarTlebrivi aqtebiT, romelTa Soris ukanaskneli iyo 1978 wlis maTi konstituciebi da ssrk 1977 wlis konstitucia. magram 1989-1990 wlebSi saqarTvelos ssr umaRlesma sabWom calmxrivi wesiT miiRo rigi dokumentebisa, romlebmac arsebiTad saTave daudes saqarTvelos gamosvlas ssrk-s Semadgenlobidan.  maT miekuTvneba saqarTvelos ssr umaRlesi sabWos 1989 wlis 18 noembris, 1990 wlis 9 martisa da 20 ivnisis dadgenilebani.  am dokumentebiT ukanonod iqna cnobili 1921 wlis 25 Tebervlidan saqarTveloSi Seqmnili yvela struqtura, xelisuflebis am struqturebis mier miRebuli yvela saxelmwifoebriv-samarTlebrivi aqti ki - gamocxadda iuridiuli Zalis armqoned.

ssrk deklrarirebuli daSlis Semdeg saqarTvelos droebiTma samxedro sabWom yofil metropoliasTan samarTlebrivi kavSiris gawyvetis mizniT 1992 wlis TebervalSi miiRo gadawyvetileba, saqarTvelos respublika gadasuliyo 1921 wlis saqarTvelos demokratiuli respublikis konstituciaze, romelSic afxazeTis assr, rogorc saxelmwifoebriv-samarTlebrivi urTierTobis subieqti, gaTvaliswinebuli ar aris.  saqarTvelos xelisuflebis organoebis mier zemoCamoTvlili aqtebis miRebis Semdeg faqtobrivad arseboba Sewyvita saqarTvelos ssr-m, romelTanac afxazeTis assr saxelmwifoebriv-samarTlebriv kavSirSi imyofeboda. warmoiqmna axali saxelmwifo - saqarTvelos demokratiuli respublika, romelTanac afxazeTis assr araviTari dokumentiT an valdebulebiT dakavSirebuli ar aris. ssrk da saqarTvelos ssr konstituciebis moqmedebis Sewyvetis Semdeg afxazeTis assr-s 1978 wlis konstitucias gamoecala samarTlebrivi safuZveli, igi aRar Seesabameboda amJamad Seqmnil politikur da iuridiul realiebs. afxazeTisa da saqarTvelos urTierTmimarTebaSi dauSvebeli samarTlebrivi vakuumi gaCnda.

afxazeTsa da saqarTvelos Soris samarTlebrivi kavSirebis mouwesrigeblobis daZlevis mizniT, agreTve, xelmZRvanelobda ra miswrafebiT, daemyarebina saxelmwifoTaSoriso urTierToba maT Soris, rac gamoxatulia 1990 wlis 25 agvistos deklaraciaSi „afxazeTis saxelmwifoebrivi suverenitetis Sesaxeb“. afxazeTis umaRlesma sabWom 1992 wlis 23 ivlisis dadgenilebiT gamoacxada, rom moqmedeba Sewyvita afxazeTis assr 1978 wlis konstituciam da afxazeTis axali konstituciis miRebamde aRadgina afxazeTis ssr 1925 wlis konstitucia, SeinarCuna ra sakanonmdeblo, aRmasrulebeli  da sasamarTlo organoebis amJamad moqmedi sistema. amave dros afxazeTis umaRlesi sabWos prezidiums daevala umaRlesi sabWos sesiis dasamtkiceblad Seetana winadadebebi afxazeTsa da saqarTvelos Soris xelSekrulebis mosamzadeblad samuSao jgufis Semadgenlobis Taobaze. aseTi jgufi ukve Seqmnilia da muSaobs.

magram saxelmwifoebriv-samarTlebrivi mouwesrigebloba afxazeTsa da saqarTvelos Soris mainc darCa, ramdenadac saqarTveloSi amJamad moqmedi 1921 wlis konstituciaSi afxazeTi, rogorc saxelmwifoebriv-samarTlebrivi urTierTobis subieqti, saerTod ar figurirebs, aRdgenili afxazeTis 1925 wlis konstituciiT ki saqarTvelosTan xelSekrulebiT urTierTobaSi imyofeba. amitom afxazeTis respublikis umaRlesi sabWo gamoTqvams imeds, rom saqarTvelos saxelmwifo sabWo ganimsWvaleba gagebiT imisa, rom afxazur-qarTul urTierTobaSi maT Soris xelSekrulebis dadebis problemam dRes pirvelxarisxovani mniSvneloba SeiZina.

Tu saqarTvelos saxelmwifo sabWo gulwrfelia Tavis gancxadebebSi, romliTac uars ambobs totalitarul reJimze da gamoxatavs demokratiuli idealebisadmi mtkice erTgulebas, maSin aRniSnul pirobebSi man dauyovnebliv unda daiwyos xelSekrulebiTi procesi, romelic mowodebulia daamyaros civilizebuli saxelmwifoTaSoriso urTierToba afxazeTsa da saqarTvelos Soris. am or saxelmwifos Soris axali xelSekruleba, romlis aucileblobaze afxazeTis parlamenti 1990 wlis 25 agvistodan laparakobs, mkafiod gansazRvravs TiToeuli respublikis uflebamosilebaTa wres da erToblivi organoebis kompetencias. amasTanave xelSekrulebiT unda ganisazRvros rogorc mokavSireTa warmomadgenlobiTi da aRmasrulebeli organoebis struqtura, ise maTi Seqmnis wesi, maT Soris arCevnebisac; amitom afxazeTis respublikis umaRles sabWos savsebiT uadgilod miaCnia saxelmwifo sabWos ganzraxva, saqarTvelos parlamentis arCevnebi Catardes afxazeTis teritoriazec maT Soris saxelmwifoebriv-samarTlebrivi mouwesrigeblobis pirobebSi.

afxazeTis respublikis umaRlesi sabWo, kvlav acxadebs ra Tavis survils, SeinarCunos kavSiri saqarTvelosTan, mtkiced uWers mxars, rom es kavSiri damyardes  axal, civilizebul da Tanabaruflebian safuZvlebze, romlebic gamoricxavs diqtatsa da daqvemdebarebas, rac mravali aTwleulis manZilze amuqebda urTierTobebs afxaz da qarTvel xalxebs Soris. am mimarTviT, romelic saxelmwifo sabWos meSveobiT egzavneba mTel qarTvel xalxs, Cven vacxadebT: afxazi xalxi ar mieswrafis TviTizolacias qarTveli xalxisagan, - Cven maT Soris Tvisobrivad axali civilizebuli urTierTobebis damyarebis  momxreni varT.  SeiZleba warmovidginoT , rogori istoriuli mexsiereba dautova afxaz xalxs 1918-1921 wlebis menSevikuri darbevebis praqtikam da genocidis politikam, romelsac qarTuli xelisufleba 30-ian-50-ian wlebSi eweoda afxazebis mimarT. afxazi xalxis istoriul mexsierebas 1988 wlis meore naxevridan moyolebuli aforiaqebs axali generaciis bevri qarTveli politikosi, romlebic monoeTnikuri qarTuli saxelmwifos ideiT arian Sepyrobilni, ris misaRwevadac  ayenebdnen sxvadasxva variants araqarTveli mosaxleobis deportaciidan gamravlebis dabrkolebamde.

yvelaferma aman afxazebs Caunerga absoluturi undobloba qarTuli xelisuflebis politikisadmi, ori xalxis urTierTobaSi ki gaCnda gaucxoeba, romlis aRmofxvrac Cveni pirvelxarisxovani amocanaa. afxazeTsa da saqarTvelos Soris samokavSireo xelSekrulebis dadeba aris saimedo saSualeba Cvens or xalxs Soris urTierTundoblobisa da gaucxoebis daZlevisa.

Cven, afxazeTis respublikis umaRlesi sabWos deputatebi, vacxadebT, rom ukanmouxedavad gavivliT gzis Cvens monakveTs afxaz da qarTvel xalxebs Soris keTili urTierTobis aRdgenis mimarTulebiT. amasTan imedi gvaqvs, rom CamosarTmevad gawvdili Cveni xeli haerSi ar darCeba.

afxazeTis respublikis umaRlesi sabWos Tavmjdomare v. arZinba.

q. soxumi, 1992 wlis 12 agvisto.

(Белая книга Абхазии. Документы и материалы, свидетельства (1992-1993), Составители проф. Ю. Н. Воронов, проф. П. В. Флоренский, журналист-политолог Т. А. Шутова. М., 1993, gv. 86-88)